Святитель Нектарий Эгинский

Единая, Святая, Соборная и Апостольская Церковь и Римская Церковь

Выдержка из книги свт. Нектария Эгинского: "Историческое исследование о причинах Схизмы,  последствиях ее в вечности и о возможности и невозможности соединения Церквей Восточно и Западной"

Ἅγιος Νεκτάριος

Η ΜΙΑ, ΑΓΙΑ, ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

(ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου: Μελέτη Ἱστορικὴ Περὶ τῶν αἰτίων τοῦ Σχίσματος, περὶ τῆς διαιωνίσεως αὐτοῦ καὶ περὶ τοῦ δυνατοῦ ἢ ἀδυνάτου τῆς ἑνώσεως τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, τῆς Ἀνατολικῆς καὶ τῆς Δυτικῆς. Ἀθῆναι, 1911)

Ἡ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία, συγκροτουμένη ἐκ τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν, ἡνωμένων τῇ πίστει, τῇ ἐλπίδι, τῇ ἀγάπῃ καὶ τῇ λατρείᾳ ὑπῆρξεν ἀείποτε ἐλευθέρα καὶ ἀνεξάρτητος, οὐδὲ ὑπετάγη ποτὲ τῷ Πάπᾳ Ῥώμης, οὐδ᾿ ἀνεγνώρισε ποτὲ αὐτῷ μείζονα ἱεραρχίαν καὶ πνευματικὰ χαρίσματα καὶ πνευματικὴν ὑπεροχήν, ἀλλ᾿ ἐθεώρησεν αὐτὸν ἐπίσκοπον, ὡς πάντας τοὺς ἐπισκόπους, ἀφοῦ καὶ αὐτὸς τὴν αὐτὴν ἔλαβε χειροτονίαν, οἵαν καὶ οἱ λοιποὶ ἐπίσκοποι παρὰ τῶν ἀποστόλων, οἵτινες δὲν ἀπεστάλησαν παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἐπίσκοποι καθεδρῶν, ἀλλ᾿ ἀπόστολοι τοῦ ἱεροῦ Αὐτοῦ Εὐαγγελίου, φέροντες τὴν δύναμιν τοῦ ἱδρύειν ἐκκλησίας.

Οἱ ἀπόστολοι ἦσαν ὅ,τι ὁ θεόπτης Μωϋσῆς, ὅστις ᾠκοδόμησε θυσιαστήριον καὶ κατεσκεύασε τὴν σκηνὴν τοῦ μαρτυρίου καὶ διέταξε τὰ τῆς λατρείας καὶ πάσας τὰς ἱερὰς τελετάς· καὶ συγχρόνως ἀρχιθύται ὡς ὁ Ἀαρών· καὶ τοιοῦτοι ἔδει νὰ ὦσιν, ἀφοῦ ἡ παλαιὰ λατρεία τύπος καὶ σκιὰ ἦν τῆς νέας λατρείας, τῆς γνωσθείσης τοῖς ἔθνεσι διὰ τῶν ἁγίων ἀποστόλων· ἐν τοῖς ἁγίοις ἀποστόλοις ὑπῆρχε τὸ πλήρωμα τῶν χαρισμάτων, οὐδὲ ἦν δυνατὸν ἄλλως νὰ ἔχῃ, ἀφοῦ πάντες ἐξ ἴσου ἀπεστέλλοντο· «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα, ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμὶ πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ἀμήν» (Ματθ. κη´ 19-20).

Πῶς ἦν δυνατὸν νὰ ἐξαρτῶνται οἱ ἀπόστολοι ἀπὸ τοῦ Πέτρου, ὅστις ἐξ ἴσου πρὸς τοὺς ἄλλους ἀπεστέλλετο εἰς τὸ κήρυγμα, ὅπως ἱδρύσωσι τὴν Ἐκκλησίαν καὶ διδάξωσι τὴν λατρείαν τοῦ Χριστοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν, ἀφοῦ ἕκαστος ἔμελλε νὰ ἐνεργῇ ἀνεξαρτήτως ἀπὸ τῶν λοιπῶν; Ἀλλὰ τὶς ἡ χρεία τοῦ πρωτείου τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, ἀφοῦ δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ὑπάρχωσι δευτερεῖα, διὰ τὴν διασπορὰν τῶν ἀποστόλων; Τὶς ἡ χρεία τῆς ὑπεροχῆς τοῦ Πέτρου, ἀφοῦ ἕκαστος ἀπόστολος ἰδίαν εἶχεν ἀποστολήν; Τὶς ἡ χρεία ἱεραρχικῆς βαθμολογίας μεταξὺ τῶν ἀποστόλων, ἀφοῦ ἐν τῇ διασπορᾷ ἔμελλον νὰ ἀποθάνωσι μακρὰν ὁ εἰς τοῦ ἄλλου; Τὶς ἡ χρεία τῆς δυνάμεως τοῦ Πέτρου, ἀφοῦ ὁ Κύριος ὑπεσχέθη εἰς τοὺς ἀποστόλους, ὅτι ἔσεται μετ᾿ αὐτῶν πάσας τὰς ἡμέρας, ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος; Βεβαίως οὐδεμία χρεία ὅλων τούτων τῶν φανταστικῶν προσόντων τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, ὅστις ἐξ ἅπαντος θὰ διαμαρτύρηται κατὰ τῆς τοιαύτης ὑπεροχῆς. Ἐὰν τὰ προσόντα τοῦ Πέτρου, οἷα ἀξιοῖ ἡ ῥωμαϊκὴ Ἐκκλησία, ἦσαν ἀληθῆ, τὸ πνεῦμα τοῦ εὐαγγελίου θὰ καθίστατο λίαν προβληματικὸν καὶ ἀδιανόητον, διότι θὰ παρουσίαζε σύγχυσιν ἐννοιῶν καὶ σύγκρουσιν ἀρχῶν· θὰ ἦτο ἀκατανόητος ἡ ἀρχὴ τῆς ἰσότητος, καὶ ἰσότητος μέχρι ταπεινώσεως καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ἀνισότητος, μέχρι ἡγεμονίας καὶ ὑπεροψίας. Ἐὰν διετάσσετο τοιαύτη ὑπεροχὴ ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει, πῶς θὰ ἠδυνάμεθᾳ νὰ νοήσωμεν τὸ ἑξῆς χωρίον τοῦ Εὐαγγελίου; «Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν· οὐχ οὕτω δὲ ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾿ ὃς ἐὰν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος· καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐχ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι, καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν» (Μαρκ. ι´ 42-45)· καὶ ἵνα ἀφήσωμεν τὰ πολλὰ χωρία, διότι δὲν θὰ ἐπαρκέση ὁ χρόνος, ἐρωτῶμεν. Πῶς θὰ ἐπληροῦτο ὁ σκοπὸς τῆς ἀποστολῆς τῶν ἀποστόλων μὴ ἐχόντων κοινωνίαν μετὰ τοῦ ἀνωτάτου ἀποστόλου, παρ᾿ οὗ θὰ ἐλάμβανε κῦρος τὸ ἀποστολικὸν αὐτῶν κήρυγμα; Ἀλλ᾿ ἀφοῦ συνέστησεν ἱεραρχίαν μεταξὺ τῶν ἀποστόλων καὶ ἀνέδειξε τὸν Πέτρον ἀνώτατον ἀπόστολον καὶ ἡγεμόνα, διατὶ ὁ Κύριος νὰ μὴ γνωστοποιήσῃ τοῦτο καὶ τοῖς λοιποῖς μαθηταῖς, λέγων αὐτοῖς· «ἰδοὺ καθίστημι Πέτρον τουτονὶ ποιμένα ὑμῶν καὶ ἄρχοντα καὶ ἡγεμόνα· αὐτὸς ποιμανεῖ ὑμᾶς αὐτοῦ ἀκοῦσασθαι· καὶ πᾷς ὅστις παρακούσει αὐτοῦ ἐξολοθρευθήσεται»; Τοῦτο ἔπρεπε νὰ ποιήση τε γνωστὸν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὁ Σωτήρ, ἐὰν ὄντως καθίστα αὐτὸν ποιμένα ποιμένων καὶ ἄρχοντα τῶν ἀποστόλων· ἀλλὰ δυστυχῶς ἢ εὐτυχῶς οὐδὲν τοιοῦτον εἴρηκε, καὶ ἑπομένως οὐδεμίαν ἱεραρχίαν ἀποστολικὴν συνέστησε, διὸ οὐδ᾿ ὑπάρχει τις φόβος ἀπωλείας τῷ μῇ πειθομένῳ τῷ διαδόχῳ τοῦ Πέτρου, εἶπερ ἔστι τοιοῦτος ὁ ἐπίσκοπος Ῥώμης.

Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας οὐχὶ τῷ ἑνιαίῳ προσώπῳ ἑνὸς τῶν ἀποστόλων θεμελιοῦται καὶ ἑδράζεται, ἀλλ᾿ ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὃς ἔστιν ἡ κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἐν ἑνὶ πνεύματι, ἐν τῇ μιᾷ πίστει, ἐλπίδι, ἀγάπῃ καὶ λατρείᾳ. Ἡ οἰκουμενικὴ Ἐκκλησία οὕτως ἐννόησε τὴν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἑνότητα καὶ ταύτην ἐπεζήτησε καὶ ἐπεδίωξε· μαρτύρια τρανὰ οἱ πρῶτοι δέκα αἰῶνες. Ἐκ τῆς οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας μόνη ἡ ῥωμαϊκὴ Ἐκκλησία ἄλλως ἀντελάβετο τὸ πνεῦμα τῆς ἑνότητος καὶ δι᾿ ἄλλων ἐπεζήτησε καὶ ἐπεδίωξε ταύτην μέσων. Ἡ διάφορος αὕτη ἀντίληψις τοῦ τρόπου τῆς ἑνότητος προκάλεσε τὸ σχίσμα, ὅπερ λαβὸν τὴν ἀρχὴν ἀπὸ τῶν πρώτων αἰώνων ηὐξάνετο σὺν τῷ χρόνῳ καὶ προέβαινε κατὰ τὸ μέτρο τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἀρχῶν τῆς ῥωμαϊκῆς Ἐκκλησίας, μέχρις οὖ ἀφήκετο εἰς τὴν τελείαν ἀπόσχισιν, ἕνεκα τῆς ἀπαιτήσεως τῶν Παπῶν τῆς ὑποταγῆς τῆς οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας, τῆς Μιᾶς, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, τῇ ἐπισκοπῇ τῆς Ῥώμης. Ἐν τούτῳ δὲ κεῖται ὁ λόγος τοῦ σχίσματος, ὅστις ἀληθῶς εἶναι μέγιστος, διότι ἀνατρέπει τὸ πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ ὁ σπουδαιότατος δογματικὸς λόγος, διότι εἶναι ἄρνησις τῶν ἀρχῶν τοῦ Εὐαγγελίου. Οἱ λοιποὶ δογματικοὶ λόγοι, καίτοι σπουδαιότατοι, δύνανται θεωρηθῶσιν ὡς δευτερεύοντες καὶ ἀπόῤῥοια τοῦ πρώτου τούτου λόγου. Ἴδωμεν ἤδη τίνες αἱ ἀρχαὶ καὶ πὼς διετηρεῖτο ἡ ἑνότης ἐν τῇ Μίᾳ, Καθολικῇ καὶ Ἀποστολικῇ Ἐκκλησίᾳ.

Ἡ ἑνότης τῶν ἐκκλησιῶν

Ἑνότης τῆς ἐκκλησίας κατὰ τὰς ἁγίας γραφὰς εἶναι ὁ μυστικὸς ἱερὸς σύνδεσμος τῶν εἰς Χριστὸν πιστευόντων διὰ τῆς κοινῆς ὁμολογίας τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος, τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν νυμφίον Χριστὸν καὶ διὰ τῆς αὐτῆς λατρείας.

Τὸν χαρακτῆρα τῆς ἑνότητος ταύτης εὑρίσκομεν ἐν ταῖς ἐν ταῖς ἁγίαις γραφαῖς. Ἐν τῇ προσευχῇ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πρὸς τὸν Οὐράνιον αὐτοῦ πατέρα καταδείκνυται ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Ἰησοῦς μέλλων πρὸς τὸ ἑκούσιον αὐτοῦ νὰ πορευθῆ πάθος ἀναπέμπει ὑψηλὴν καὶ πλήρη στοργῆς δέησιν πρὸς τὸν πατέραν αὐτοῦ καὶ αἰτεῖται παρ᾿ αὐτοῦ, ἵνα τηρῇ πάντας τους εἰς αὐτὸν πιστεύοντας καὶ πιστεύσοντας ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς ἀγάπης. «Πάτερ ἁγίασον αὐτοὺς ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου· ὁ λόγος ὁ σὸς ἀλήθειά ἐστι... Οὐ περὶ τούτων δὲ ἐρωτῶ (=παρακαλῶ) μόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν πιστευόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ. Ἵνα πάντες ἓν ὦσι, καθὼς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν σοί, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ἓν ὦσιν, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύσῃ ὅτι σὺ μὲ ἀπέστειλας. Καὶ ἐγὼ τὴν δόξαν ἣν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς ἓν ἐσμέν, ἐγὼ ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί, ἕνα ὦσι τετελειωμένοι εἰς ἓν, καὶ ἵνα γιγνώσκῃ ὁ κόσμος ὅτι σὺ μὲ ἀπέστειλας καὶ ἠγάπησας αὐτοὺς καθὼς ἐμὲ ἠγάπησας. Πάτερ, οὓς δέδωκάς μοι, θέλω ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ κἀκεῖνοι ὦσι μετ᾿ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσι τὴν δόξαν τὴν ἐμὴν ἣν δέδωκάς μοι, ὅτι ἠγάπησάς με πρὸ καταβολῆς κόσμου. Πάτερ δίκαιε, καὶ ὁ κόσμος σὲ οὐκ ἔγνω, ἐγὼ δὲ σὲ ἔγνων, καὶ οὗτοι ἔγνωσαν ὅτι σὺ μὲ ἀπέστειλας. Καὶ ἐγνώρισα αὐτοῖς τὸ ὄνομά σου καὶ γνωρίσω, ἵνα ἡ ἀγάπη ἣν ἠγάπησάς με ἐν αὐτοῖς ᾗ, κἀγὼ ἐν αὐτοῖς». (Ἰω. ιζ´ 17-26).

Ἡ ἑνότης ἄρα τῆς Ἐκκλησίας ἔγκειται ἐν τῇ μετὰ τοῦ Κυρίου ἑνώσει τῶν μελῶν αὐτῆς. Πάντες οἱ εἰς Χριστὸν πιστεύσαντες διὰ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ἡνώθησαν μετὰ τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἡγιάσθησαν ἐν τῇ ἀληθείᾳ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός.

Ἡ ἑνότης ἄρα εἶναι ἐσωτερική, μυστική, ἄμεσος, θεία, τελεία, τετελειωμένη θεία εὐδοκία καὶ ἀγάπη καὶ οὐδενὸς δεῖται ἐξωτερικοῦ συνδέσμου πρὸς σύστασιν τῆς ἑνότητος.

Οἱ πιστεύσαντες ἔλαβον τὴν χάριν καὶ τὴν ἀλήθειαν, τὸ φῶς καὶ τὴν ζωὴν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡνώθησαν μετ᾿ αὐτοῦ. Τί δύναται νὰ χωρίση αὐτοὺς ἀπὸ τῆς ἑνότητος τῆς μετὰ τοῦ Κυρίου; Ἐὰν δὲ ὁ δεσμὸς οὗτος ἐστὶ τέλειος, τὶς ἡ χρεία ἑτέρων δεσμῶν, ἑτέρας πίστεως;

Οἱ πιστεύσαντες εἰλκύσθησαν πρὸς τὸν Σωτῆραν ὑπὸ τοῦ πέμψαντος αὐτὸν πατρὸς (Ἰω. στ´ 44) καὶ ἔλαβον τὴν χάριν τῆς ἀπολυτρώσεως· ὡς δὲ ἡ ἀλήθεια ἠλευθέρωσεν αὐτοὺς ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς ἁμαρτίας, τὶς δύναται νὰ στερήση αὐτοὺς τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας;

Οἱ πιστεύσαντες ἐγένοντο υἱοὶ φωτὸς καὶ μέτοχοι δόξης αἰωνίου, τὶς δύναται νὰ ἀφαιρέση ἀπ᾿ αὐτῶν τὸν φωτισμὸν καὶ τὴν δόξαν;

Οἱ πιστεύσαντες ἐγένοντο υἱοθετοὶ Θεοῦ διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὶς τὴν υἱοθεσίαν ταύτην δύναται νὰ ἀρνηθῆ ἢ νὰ ἄρη;

Οἱ πιστεύσαντες ἐγένοντο διὰ τῆς θείας μεταλήψεως κοινωνοὶ τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Κυρίου, μένουσι δὲ ἐν τῷ Χριστῷ καὶ ὁ Χριστὸς ἐν αὐτοῖς, τὶς ἰσχυρὸς νὰ διαῤῥήξη τὰ θεῖα ταῦτα δεσμὰ τῆς ἑνότητος;

Οἱ πιστεύοντες λαμβάνουσι Πνεῦμα ἅγιον, τὸ πάντα συγκροτοῦν τὸν θεσμὸν τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀναδεικνύον ταύτην Μίαν, Ἁγίαν καὶ Καθολικήν, τὶς δύναται νὰ διασπάση τὴν ἑνότητα αὐτῆς; Ματαῖα ἄρα ἡ ἀπαίτησις ἐξωτερικοῦ συνδέσμου καὶ ἑτέρας πίστεως ἐκ τῶν γραφῶν μάλιστα ἀποκρουομένης πρὸς ἐξασφάλισιν τῆς σωτηρίας τῶν πιστεύοντων εἰς τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν.

Μαρτυρίαι ἐκ τῶν Πράξεων τῶν ἁγίων Ἀποστόλων

Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας φαίνεται ὑπὸ τῶν ἁγίων ἀποστόλων ἑδραιωμένη ἐπὶ τῆς ἰσότητος καὶ τῆς ἀμοιβαίας ἀγάπης.

Ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν Ἀποστόλων ἀναγράφονται οἱ ἠθικοὶ δεσμοὶ τῆς ἑνότητος τῆς πρώτης Ἐκκλησίας. Ἐν τῇ ἐκλογῇ τοῦ ἀποστόλου Ματθία, ὁ Πέτρος ὑπέδειξε τὴν ἀνάγκην τῆς ἐκλογῆς τοῦ ἀναπληρωτοῦ τοῦ Ἰούδα. Ἡ πρότασις ἐγένετο ἀποδεκτὴ καὶ πάντες ὁμοῦ ἐξέλεξαν δυὸ ἄνδρας, οὓς στήσαντες ἐν τῷ μέσῳ καὶ εὐχηθέντες πρὸς τὸν καρδιογνώστην Θεόν, ἔῤῥιψαν κλήρους καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπὶ Ματθίαν καὶ συγκατηριθμήθη μετὰ τῶν 12 Ἀποστόλων.

Ἐν τῇ ἐκλογῇ τῶν διακόνων οἱ δώδεκα προσεκάλεσαν τὸ πλῆθος τῶν μαθητῶν καὶ ἀνέθηκαν τῇ Ἐκκλησίᾳ τὴν ἐκλογὴν ἑπτὰ ἀνδρῶν, οὓς οἱ ἀπόστολοι διὰ χειροθεσίας καὶ προσευχῆς ἀνέδειξαν διακόνους (Πράξ. στ´ 1-6).

Ἡ Ἐκκλησία ἀναδεικνύει πρόεδρον τῆς Ἐκκλησίας τὸν Ἰάκωβον, οἱ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀποστέλλονται πρὸς τοὺς ἐν Σαμαρείᾳ πιστεύσαντας, ὅπως διὰ χειροθεσίας μεταδώσωσιν αὐτοῖς Πνεῦμα ἅγιον.

Ὁ Πέτρος ἀποστέλλεται ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας καὶ αὖθις εἰς τὸ κήρυγμα ἀνὰ τὴν Ἰουδαίαν. Περὶ τοῦ ζητήματος τῆς περιτομῆς ἀποφαίνεται ἡ Ἐκκλησία, ὁ δὲ Πέτρος ἐν συνεδρίᾳ τῆς Ἐκκλησίας ἐκφέρει τὴν ἑαυτοῦ γνώμην· ἦσαν δὲ συνεδριάζοντες οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι σὺν πάσῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ. Τότε ἔδοξε τοῖς ἀποστόλοις καὶ τοῖς πρεσβυτέροις σὺν ὅλῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐκλεξαμένους ἄνδρας ἐξ αὐτῶν πέμψαι εἰς Ἀντιόχειαν... γράψαντες διὰ χειρὸς αὐτῶν τάδε· «οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ ἀδελφοὶ τοῖς κατὰ τὴν Ἀντιόχειαν καὶ Συρίαν καὶ Κυλικίαν ἀδελφοῖς τοῖς ἐξ ἐθνῶν χαίρειν κτλ.» (Πράξ. ιε´ 1-29).

Ἐν ταῖς Πράξεσιν οὐδαμοῦ φαίνεται ἢ ὑποδηλοῦται τὸ πρωτεῖον τοῦ Πέτρου. Οὐδεὶς τῶν ἀποστόλων ἀποδίδωσιν αὐτῷ πρωτεῖα ἢ ἕτερόν τι, μαρτυροῦν ὑπεροχὴν ἢ ἀρχήν. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ἀποχωριζόμενος τῶν Ἐφεσίων καὶ ἀποχαιρετῶν αὐτοὺς ἔλεγεν αὐτοῖς: «Καὶ νῦν παρατίθεμαι ὑμᾶς τῷ Θεῷ καὶ τῷ λόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ τῷ δυναμένῳ ἐποικοδομῆσαι καὶ δοῦναι ὑμῖν κληρονομίαν ἐν τοῖς ἡγιασμένοις πᾶσιν» (Πράξ. κ´ 32). Ἐὰν ὁ Πέτρος ἦτο ὁ ἑνωτικὸς δεσμὸς τῆς Ἐκκλησίας, φρονοῦμεν ὅτι ὤφειλεν ὁ Παῦλος νὰ γνωρίση τοῦτο τῇ Ἐκκλησίᾳ τῶν Ἐφεσίων, ὅπως μὴ ἐξ ἀγνοίας ἀθετήσῃ αὐτῷ ὑποταγήν· ἀλλὰ πρὸς ποίαν τοῦ Πέτρου Ἐκκλησίαν ὤφειλε νὰ συστήση αὐτοῖς ὑποταγήν, ὁ Παῦλος ὅμως ἐσιώπησε καὶ οὐδεμίαν ἐποιήσατο τοῖς Ἐφεσίοις σύστασιν, ἀφοῦ μάλιστα ῥητῶς εἶπεν αὐτοῖς· «οὐ γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ὑμῖν πᾶσαν τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ» (στίχ. 27)· ὥστε οὐδὲν ἀπέκρυψεν ἢ ἀπεσιώπησεν, ἀλλὰ πᾶσαν ἀνήγγειλεν αὐτοῖς τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ· καὶ ἐν ᾧ πᾶσαν ἀνήγγειλε τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ, δὲν ἀνήγγειλε καὶ τὴν πρὸς τὸν Πέτρον ὑποταγὴν ἑαυτοῦ, ὥστε δῆλον ὅτι ἡ ὑποταγὴ αὕτη δὲν εἶναι ἐντολὴ τῆς θείας βουλῆς.

Μαρτυρίαι ἐκ τῶν ἐπιστολῶν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων

Ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς τοῦ ἀποστόλου Παύλου οὐδὲν ἴχνος τοῦ πρωτείου τοῦ Πέτρου ἐμφαίνεται. Ἐν αὐταῖς ἀναπτύσσονται μετὰ θείας χάριτος καὶ δυνάμεως λόγου ἅπασαι αἱ σωτηριώδεις ἀλήθειαι τῆς ἀποκαλυφθείσης θείας πίστεως τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀλλ᾿ οὐδαμοῦ γίνεται ὑπαινιγμὸς τὶς περὶ τοῦ πρωτείου τοῦ Πέτρου. Ἐν αὐταῖς πολλάκις λόγον ποιεῖται ὁ Παῦλος περὶ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας, περὶ τοῦ συνδέσμου αὐτῆς, περὶ τῆς κεφαλῆς τῆς Ἐκκλησίας, περὶ τῆς ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλ᾿ οὐδέποτε μνημονεύει τοῦ Πέτρου ὡς συνεκτικοῦ δεσμοῦ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ οὐ μόνον οὐ μνημονεύει, ἀλλὰ καὶ ἐλέγχει τοὺς Κορινθίους ὡς σαρκικούς, διακρινομένους εἰς μαθητὰς τοῦ Παύλου, τοῦ Ἀπολλῶ, τοῦ Κηφᾶ (Πέτρου) λέγων: «Μεμέρισται ὁ Χριστός; Μὴ Παῦλος ἐσταυρώθη ὑπὲρ ὑμῶν; Ἢ εἰς τὸ ὄνομα Παύλου ἐβαπτίσθητε;» καὶ διδάσκει αὐτοὺς ὅτι κέντρον ἑνότητος καὶ θεμέλιος λίθος τῆς Ἐκκλησίας ἐστὶν ὁ σταυρωθεὶς ὑπὲρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὃς ἐγεννήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, δικαιοσύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις, ἵνα καθὼς γέγραπται· «ὁ καυχώμενος ἐν Κυρίῳ καυχάσθω»· καὶ προστίθησι· «τὶς οὖν ἐστὶ Παῦλος, τὶς δὲ Ἀπολλῶς ἀλλ᾿ ἢ διάκονοι Θεοῦ». Ὥστε καὶ τὸν Πέτρον ὡς διάκονον Θεοῦ καὶ οὐδὲν πλέον θεωρεῖ, τὴν δὲ Ἐκκλησίαν Θεοῦ γεώργιον, Θεοῦ οἰκοδομήν· ἕκαστος δὲ οἰκοδομεῖ κατὰ τὴν δοθεῖσαν αὐτῷ χάριν· θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὃς ἐστὶν Ἰησοῦς Χριστὸς (Α´ Κορινθ. κεφ. α, γ).

Ἐν τῇ πρὸς Ἐφεσίους ὁ Παῦλος γράφει, ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἐστὶν ᾠκοδομημένη ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καὶ προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐν ᾧ πᾶσα ἡ οἰκοδομὴ συναρμολογουμένη αὔξει εἰς ναὸν ἅγιον ἐν Κυρίῳ, ἐν ᾧ καὶ ὑμεῖς συνοικοδομεῖσθε εἰς κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ ἐν πνεύματι (β´ 18-22)· ὥστε ἡ ἑνότης εἶναι ἐνδεδειγμένη ποὺ κεῖται.

Ἐπίσης ἐν ταῖς καθολικαῖς ἐπιστολαῖς τοῦ Πέτρου, Ἰακώβου, Ἰούδα καὶ Ἰωάννου οὐδαμοῦ φαίνεται νὰ συνίσταται τὸ πρωτεῖον τοῦ Πέτρου ~ ἡ ἡγεμονία αὐτοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ὡς o ἑνωτικὸς δεσμὸς τῶν Ἐκκλησιῶν· τουναντίον ὡς ἑνωτικὸν δεσμὸν θεωροῦσι τὴν ἀγάπην καὶ τὴν ἀλήθειαν, αἴτινες στηρίζουσι τὴν κοινωνίαν τῶν Ἐκκλησιῶν μετὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ.

Μαρτυρίαι περὶ τοῦ ἑνωτικοῦ δεσμοῦ τῶν Ἐκκλησιῶν ἐκ τῶν συγγραμμάτων τῶν Πατέρων καὶ διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας

Ἐν τοῖς συγγράμμασι τῶν Ἀποστολικῶν Πατέρων οὐδὲν ἀπαντᾷ περὶ τοῦ πρωτείου καὶ τῆς ἡγεμονίας τοῦ Πέτρου ὡς ἑνωτικοῦ δεσμοῦ τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ἐν αὐτοῖς διαπνέον πνεῦμα περὶ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τὸ αὐτὸ τῷ πνεύματι τῆς Καινῆς Διαθήκης.

Ἐν τῇ ἐπιστολῇ τοῦ Βαρνάβα γίνεται λόγος περὶ τῆς σχέσεως τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν πρὸς τὸν Σωτῆρα Χριστόν, ὅστις ἐστὶν ὁ θεμέλιος λίθος τοῦ Οἰκοδομήματος τῆς σωτηρίας (κεφ. στ´). Οἱ χριστιανοὶ εἰσὶ τέκνα τῆς ἀγάπης, τῆς συνδεούσης αὐτοὺς πρὸς ἀλλήλους καὶ πρὸς τὸν Χριστὸν καὶ τῆς εἰρήνης. Ὁ νόμος τοῦ Κυρίου οὐδένα γινώσκει ζυγὸν ἀνάγκης, ἀλλ᾿ εἶναι νόμος τῆς ἐλευθερίας, ὥστε ἀγνοεῖ τὴν ἀνάγκην τῆς ἀναγνωρίσεως τῆς ἡγεμονίας τοῦ Πέτρου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρὸς τήρησιν τῆς μετὰ τοῦ Κυρίου ἑνότητος. Ὁ νόμος τοῦ Κυρίου εἶναι νόμος ἐλευθερίας καὶ οὐχὶ δουλείας καὶ οὐδένα γινώσκει ζυγὸν ἀνάγκης.

Ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς τοῦ Κλήμεντος Ῥώμης πρὸς Κορινθίους, ἐν αἷς πολλὰ διδάσκονται περὶ ἐκκλησιαστικῆς τάξεως, περὶ εἰρήνης καὶ περὶ ἱεραρχίας ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, οὐδὲν ἀναφέρεται περὶ τῆς ἡγεμονίας τοῦ Πέτρου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ περὶ τῆς κληρονομικῆς διαδοχῆς ταύτης εἰς αὐτὸν καὶ περὶ τῆς ἀνάγκης τοῦ ὑποτάσσεσθαι αὐτῷ πρὸς τήρησιν τῆς μετὰ τοῦ Σωτῆρος ἑνότητος αὐτῶν. Τουναντίον μάλιστα ὁ ἱερὸς Κλήμης λέγει: «Ἢ οὐχὶ ἕνα Θεὸν ἔχομεν καὶ ἕνα Χριστόν; Καὶ ἓν Πνεῦμᾳ τῆς χάριτος, τὸ ἐκχυθὲν ἐφ᾿ ἡμᾶς; Καὶ μία κλῆσις ἐν Χριστῷ; Ἵνα τί διέλκωμεν καὶ διασπῶμεν τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ καὶ στασιάζωμεν πρὸς τὸ σῶμα τὸ ἴδιον, καὶ εἰς τοιαύτην ἀπόνοιαν ἐρχόμεθα, ὥστε ἐπιλαθέσθαι ἡμᾶς, ὅτι μέλη ἐσμὲν ἀλλήλων;..» Φρονοῦμεν ὅτι o ἅγιος πατὴρ θὰ ἐποιεῖτο λόγον καὶ περὶ τῆς ἡγεμονίας αὐτοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἐὰν ἀνεγνώριζεν ἑαυτῷ τοιαύτην.

Ἐν τῇ πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολῇ τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου ἀναγινώσκομεν: «Ὄντες λίθοι ναοῦ Θεοῦ Πατρός, ἡτοιμασμένοι εἰς οἰκοδομὴν Θεοῦ, ἀναφερόμενοι εἰς τὰ ὕψη διὰ τῆς μηχανῆς Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ἐστὶ σταυρός, σχοινίῳ χρώμενοι τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ· καὶ ἡ πίστις ἡμῶν, ἀγωγὸς ἡμῶν· καὶ ἡ ἀγάπη, ὁδὸς ἡ ἀναφέρουσα εἰς Θεόν. Ἐστὲ οὖν καὶ σύνοδοι πάντες, θεοφόροι καὶ ναοφόροι, χριστοφόροι, ἁγνοφόροι».

Κατὰ τὸν ἅγιον Ἰγνάτιον ἀρχὴ τῆς ἑνότητος εἶναι αὐτὸς ὁ Θεός. Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι τὸ ἀδιάκριτον (=ἀδιαχώριστον) ἡμῶν ζῆν, καὶ ἡ τοῦ Πατρὸς γνώμη, καθὼς καὶ οἱ ἐπίσκοποι οἱ κατὰ τὰ πέρατα ὁρισθέντες ἐν Ἰησοῦ Χριστοῦ γνώμῃ εἰσίν, ὥστε γνώμῃ Χριστοῦ ὠρίσθησαν οἱ κατὰ τὰ πέρατα ἐπίσκοποι καὶ οὐχὶ τοῦ Πέτρου· διατὶ ἤδη οἱ τούτων διάδοχοι ὀφείλουσι νὰ διορίζωνται γνώμῃ τοῦ διαδόχου του Πέτρου;

Ὁ Ἰγνάτιος ἐπαινεῖ τὸ τῶν Ἐφεσίων πρεσβυτέριον, ὅτι συνήρμοσται τῷ ἐπισκόπῳ ὡς χορδαὶ κιθάρᾳ· διὰ τοῦτο ἐν τῇ ὁμονοίᾳ καὶ συμφώνῳ ἀγάπῃ Ἰησοῦς Χριστὸς ἄδεται. Χρήσιμον ἐστὶν ἐν ἀμώμῳ ἑνότητι εἶναι, ἵνα καὶ Θεοῦ πάντοτε πάντες μετέχωσιν. Ἡ Ἐκκλησία ἐστὶν ἐν τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ καὶ ὁ Χριστὸς ἐν τῷ Πατρί, ἵνα πάντα ἐν ἑνότητι σύμφωνον ᾗ. Ὁ Ἰγνάτιος τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας εὑρίσκει ἐν τῇ ταυτότητι τῆς πίστεως, ἐν τῇ ἀμοιβαίᾳ ἀγάπῃ, ἐν τῇ συμφωνίᾳ τῆς γνώμης.

Ἐν τῇ πρὸς τὸν Πολύκαρπον ἐπίσκοπον Σμύρνης ἐπιστολῇ του ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος γράφει περὶ ἑνότητος τὰ ἑξῆς: «Τῆς ἑνώσεως φρόντιζε, ἣς οὐδὲν ἄμεινον· πάντας βάσταζε, ὡς καὶ σὲ Κύριος· πάντων τὰς νόσους βάσταζε, ὡς τέλειος ἀθλητής» (κεφ. α´).

Ἐκ τῆς πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολῆς τοῦ Ἰγνατίου νοοῦμεν ἄριστα ποίαν ἕνωσιν συμβουλεύει τῷ Πολυκάρπῳ ὁ ἅγιος Πατὴρ νὰ ἐπιζητῇ τὴν ἕνωσιν μετὰ τοῦ Θεοῦ καὶ οὐχὶ μετὰ τῶν διαδόχων του Πέτρου, ἥτις οὐδαμόθεν ἐπιβάλλεται.

Ἐν τῇ πρὸς Μαγνησίους ἐπιστολῇ ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ἐπαινῶν τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας γράφει: «Ἄδω τὰς Ἐκκλησίας, ἐν αἷς ἕνωσιν εὔχομαι (=καυχῶμαι ὅτι εὑρίσκω) σαρκὸς καὶ πνεύματος Ἰησοῦ Χριστοῦ». Ὁ Κύριος ἐστὶν ὁ ἀληθινὸς καὶ πρῶτος ἐπίσκοπος καὶ μόνος φύσει ἀρχιερεύς· ὥστε ἕνωσις ἀληθῆς, ἡ ἕνωσις μετὰ τοῦ πρώτου καὶ μόνου φύσει ἀρχιερέως Χριστοῦ· οἱ τὴν ἕνωσιν ταύτην ἔχοντες ἀνάγκην ἑτέρας πρὸς σωτηρίαν οὐκ ἔχουσιν. Ἐν τῇ πρὸς Τραλλησίους ἐπιστολῇ τοῦ ὁ ἅγιος πατὴρ ἐπίσης οὐδὲν γράφει περὶ τῆς ἡγεμονίας τοῦ Πέτρου.

Ἐν δὲ τῇ πρὸς Ῥωμαίους γράφων δὲν ἀναφέρεται πρὸς τὸν ἐπίσκοπον τῆς Ῥώμης, ἀλλὰ πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ εὔχεται, ἵνα τὴν ἑαυτοῦ ἐπισκοπὴν ἐπισκοπήσῃ μόνος ὁ Χριστός.

Ἐν τῇ συγγραφῇ τοῦ ἀποστολικοῦ πατρὸς Ἑρμᾶ «ὁ Ποιμήν» (Pastor) ἡ ἐκκλησία παραβάλλεται πρὸς μέγα Οἰκοδόμημα, πρὸς ὑψηλὸν πύργον, τεθεμελιωμένον ἐπὶ τοῦ παντοδυνάμου ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ συντηρούμενον ὑπὸ τῆς ἀοράτου του Θεοῦ δυνάμεως· οὕτω δὲ ὁ ὅλος πύργος φαίνεται ὑπὸ ἑνὸς μόνου λίθου ἀποτελούμενος (Ι. Visio 2.3). Ἐν δὲ ταῖς παραβολαῖς αὐτοῦ (Similitudines), ἐν αἷς γίνεται λόγος περὶ ἐκκλησιαστικῆς πειθαρχίας, ἐπαναλαμβάνει ὅτι ὁ πύργος ἐστὶν ἡ Ἐκκλησία, ἡ δὲ πύλη ἡ ἄγουσα εἰς αὐτὸν ἐστὶν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, δι᾿ ἣς μόνης ἐστι δυνατὴ ἡ πρὸς τὸν Θεὸν εἴσοδος. «Οἱ πιστεύοντες εἰς Θεὸν διὰ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ ἔλαβον τὸ ἅγιον Πνεῦμα· ἰδού, ἔσται ἐν πνεῦμᾳ καὶ ἐν σῶμᾳ».

Καὶ ἐνταῦθα ἐπίσης οὐδένα λόγον ποιεῖται περὶ τοῦ ἐπισκόπου Ῥώμης ὡς ἀντιπροσώπου τοῦ Χριστοῦ καὶ ἑνωτικοῦ δεσμοῦ τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ. Ἐπίσης καὶ ἐν τῇ πρὸς Διόγνητον ἐπιστολῇ αὐτοῦ ὡς κέντρον ἑνωτικὸν θεωρεῖ μόνον τὸν λόγον, δι᾿ οὗ ἡ Ἐκκλησία πλουτίζεται καὶ θεία χάρις διαχέεται ἄφθονος εἰς τὸ πλήρωμα αὐτῆς (κεφ. ζ´ § ια´).

Τοιαύτη ἡ γνώμη τῶν ἀποστολικῶν πατέρων περὶ τοῦ κέντρου τῆς ἑνότητος τῶν Ἐκκλησιῶν, ἥτις εἶναι σύμφωνος πρὸς τὸν Πνεῦμα τῆς ἁγίας γραφῆς.

Μαρτυρίαι τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν Κλήμεντος καὶ Ὠριγένους

Ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς, δίδων τὸν ὁρισμὸν τῆς Ἐκκλησίας λέγει:Ἡ Ἐκκλησία ἐστὶ σύστημα καὶ πλῆθος ἀνθρώπων διοικουμένων ὑπὸ τοῦ θείου λόγου· πόλις ἀπολιόρκητος καὶ ἀκατάθλιπτος ὑπὸ πάσης τυραννίδος, ἐν ᾗ πληροῦται τὸ θεῖον θέλημα· ὡς γὰρ τὸ θέλημα αὐτοῦ (τοῦ Θεοῦ) ἔργον ἐστι, καὶ τοῦτο κόσμος ὀνομάζεται, οὕτω καὶ τὸ βούλημα αὐτοῦ ἀνθρώπου ἐστὶ σωτηρία, καὶ τοῦτο Ἐκκλησία καλεῖται (Παιδαγωγὸς α´ § 6 - Στρωμ. ζ´ 5). Ἡ Ἐκκλησία ἐστὶν ἡ μήτηρ ἅμα καὶ παρθένος καὶ νύμφη Χριστοῦ, ἡμεῖς δὲ ἐσμὲν μέλη Χριστοῦ (Στρ. γ´ 6). Βασιλικὴ κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας ἐστὶν ὁ Χριστὸς (Παιδ. α´) καὶ ἐπιφέρει: «Ἐκ τῶν εἰρημένων ἄρα φανερὸν οἴμαι γεγενήσθαι, μίαν εἶναι τὴν ἀληθῆ Ἐκκλησίαν, τὴν τῷ ὄντι ἀρχαίαν, εἰς ἣν οἱ κατὰ πρόθεσιν δίκαιοι ἐγκαταλέγονται· ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ Θεοῦ καὶ ἑνός του Κυρίου, διὰ τοῦτο καὶ τὸ ἄκρως τίμιον κατὰ τὴν μόνωσιν ἐπαινεῖται, μίμημα ὃν τῆς ἀρχῆς τῆς μιᾶς· τῇ οὖν τοῦ ἑνὸς φύσει συγκληροῦται ἡ Ἐκκλησία ἡ μία. Κατὰ τὲ οὖν ὑπόστασιν, κατὰ τὲ ἐπίνοιαν, κατὰ τὲ ἀρχήν, κατὰ τὲ ἐξοχήν, μόνην εἶναι φαμὲν τὴν ἀρχαίαν καὶ καθολικὴν Ἐκκλησίαν εἰς ἑνότητα πίστεως, μιᾶς της κατὰ τὰς οἰκείας διαθήκας, μᾶλλον δὲ κατὰ τὴν διαθήκην, τὴν μίαν διαφόροις τοῖς χρόνοις, ἑνὸς τοῦ Θεοῦ τῷ βουλήματι δι᾿ ἑνὸς τοῦ Κυρίου συνάγουσιν τοὺς ἤδη κατατεταγμένους, οὓς προώρισεν ὁ Θεὸς δικαίους ἐσομένους, πρὸ καταβολῆς κόσμου ἐγνωκώς. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐξοχὴ τῆς Ἐκκλησίας, καθάπερ ἡ ἀρχὴ τῆς συστάσεως κατὰ τὴν μονάδα ἐστὶ πάντα τὰ ἄλλα ὑπερβάλλουσα καὶ μηδὲν ἔχουσα ὅμοιον ἢ ἴσον ἑαυτῇ» (Στρωμ. βιβλ. Ζ´, κεφ. ιζ´).

Ἐν τῇ θαυμασίᾳ ταύτη περιόδῳ, τῇ πλήρει βαθυτάτων ἐννοιῶν, διατυποῦται ἡ κατὰ τὸν τρίτον αἰῶνα διδασκαλία τῆς Ἀλεξανδρινῆς Ἐκκλησίας. Πᾶσα ἄποψις τῆς ἑνότητος περιελήφθη ἐν αὐτῇ· ἰδέα, οὐσία, τιμὴ καὶ κατὰ πάσας ταύτας τὰς σχέσεις εἰς μόνος ἐστὶν ὁ Θεὸς καὶ εἰς ὁ Κύριος, ὁ τὴν ἑνότητα παριστῶν, ἐνεργῶν καὶ σῴζων καὶ ὁ παρέχων αὐτῇ τὸ ἀξίωμα καὶ τὴν τιμήν.

Ἡ αἰωνία ἀλήθεια τοῦ θείου λόγου καὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ τὸ ἐν αὐτῇ ἐκπληρούμενον ὡς ἐν τῷ Οὐρανῷ, εἰσὶν οἱ ἀναγκαῖοι ὅροι τῆς ὑπάρξεως αὐτῆς. Εἷς ἄνθρωπος, εἷς ἐπίσκοπος Ῥώμης, κατέχων τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ κέντρον τῆς ἑνότητος καὶ θέλων ἅμα νὰ εἶναι ἡ κεφαλὴ τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἤθελε χαρακτηρισθῆ ὑπὸ τοῦ Κλήμεντος ὡς παράφρων.

http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/agios-nektarios/ecclesia-schisma.htm