Митрополит Навпактский и св. Власия Иерофей (Влахос)
Идеология глобализма и антиглобализма
(греч. язык)
Η ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης και της αντιπαγκοσμιοποίησης
Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου
Παρακολουθώ με εξαιρετικό ενδιαφέρον όλες τις αντιδράσεις εναντίον του πνεύματος της λεγομένης παγκοσμιοποίησης, καθώς επίσης και όλα τα άρθρα που δημοσιεύονται για το κρίσιμο αυτό θέμα. Αν και γνωρίζω ότι είναι δύσκολο να εκθέσω πλήρως τις απόψεις μου σε ένα μικρό συνοπτικό άρθρο, ωστόσο θα το επιχειρήσω.
Έκανα λόγο προηγουμένως για το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης, γιατί γνωρίζω αφ’ ενός μεν ότι υφίσταται διαφορά μεταξύ της παγκοσμιοποίησης και της παγκοσμιότητας, αφ’ ετέρου δε ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως και όλα τα κινήματα, δεν έχουν μόνον αρνητικά στοιχεία, αλλά και θετικά, αφού δι’ αυτής επιχειρείται μια παγκόσμια ώσμωση, με την βοήθεια της τεχνολογίας, δεδομένου ότι η παγκοσμιοποίηση συνδέεται στενά με την τεχνολογική επανάσταση και, βεβαίως, με ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να γονιμοποιήση ακόμη περισσότερο το παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Εκείνο όμως που με ενοχλεί δημιουργικά είναι το «πνεύμα της παγκοσμιοποίησης», ο ιδεολογικός χώρος και ο τρόπος έκφρασης όλης αυτής της νοοτροπίας, όπως ενοχλούσε παλαιότερα τον Max Weber το πνεύμα του καπιταλισμού και φυσικά έκανε την διάκριση: άλλο ο καπιταλισμός, ο οποίος υπήρχε σε κάθε εποχή, και άλλο το πνεύμα του καπιταλισμού που αναπτύχθηκε σε μια δεδομένη ιστορική εποχή στην Ευρώπη, όταν αναπτύχθηκε ο ορθολογισμός.
Είναι γνωστόν ότι στην Ευρώπη δημιουργήθηκαν κατά την δεύτερη κυρίως χιλιετία διάφορα ιδεολογικά και κοινωνικά ρεύματα, που καθόρισαν την όλη νοοτροπία του ευρωπαϊκού χώρου. Μεταξύ αυτών είναι ο φεουδαλισμός, που στηρίχθηκε στον σχολαστικισμό του Μεσαίωνος, καθώς επίσης και η μεταρρύθμιση με την αναγέννηση και τον διαφωτισμό, που γεννήθηκαν ως αντίδραση στο προηγούμενο ρεύμα.
Όμως και τα δύο αυτά ιδεολογικά ρεύματα, συνδέθηκαν με οικονομικές και κοινωνιολογικές απόψεις, ήτοι ο φεουδαλισμός, με την ιδιαίτερη ρατσιστική του στρατοκρατία, συνδέθηκε με τον καθολικισμό, και η μεταρρύθμιση σε συνδυασμό με την αναγέννηση και τον διαφωτισμό συνδέθηκε με προτεσταντικούς κύκλους. Έτσι, η αμερικανική νοοτροπία είναι ένα συνονθύλευμα μεταξύ μεταρρυθμίσεως, αναγέννησης και διαφωτισμού.
Γενικά ο φιλελευθερισμός, ως προτεσταντική νοοτροπία, συνδέθηκε με τον καπιταλισμό και ήλθε σε αντίθεση με τον φεουδαλισμό με την σκληρή ρατσιστική και εξουσιαστική του τάση. Αυτά βέβαια λέγονται εδώ κατά τρόπο τηλεγραφικό και εντελώς σχηματικά, χωρίς να αποκλείη κανείς και ποσοστιαίες διαφοροποιήσεις.
Εκείνο, όμως, που παρατηρώ σήμερα είναι ότι το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης κάνει έναν συγκερασμό μεταξύ των δύο αυτών ιδεολογικο-οικονομικών ρευμάτων, αφού συνδέει τον νεο-φεουδαλισμό, ως τάση μιας ρατσιστικής εξουσίας, κατά κάποιον τρόπο «στρατιωτικά» διαρθρωμένης, με το νεο-φιλελεύθερο πνεύμα του διαφωτισμού. Πρόκειται για ένα μείγμα εκρηκτικό που δεν μπορεί κανείς να γνωρίζη τις προεκτάσεις του και τα αποτελέσματά του. Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή, είναι ένας συνδυασμός νεοφεουδαρχίας και νεοφιλελευθερισμού, αφού ο σύγχρονος φεουδαλισμός ιδεολογοποιείται από τον νεοφιλελευθερισμό. Αυτό σημαίνει ότι επικρατεί ένας ιδεολογικο-οικονομικός συγκρητισμός κατά το πρότυπο του διαθρησκευτικού συγκρητισμού. Έτσι παρατηρείται σήμερα οι 200 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο να έχουν περιουσία ίση με το εισόδημα του 41% των ανθρώπων του πλανήτη, και η αναλογία μεταξύ πλουσίων χωρών, ενώ το 18ο αιώνα ήταν 1 προς 3, τώρα είναι 1 προς 77, εν ονόματι μάλιστα μιας ατομικής ελευθερίας.
Οι άνθρωποι ανέκαθεν αντιδρούσαν σε τέτοιες ιδεολογικο-οικονομικές τάσεις που επιβουλεύονταν την ελευθερία τους, γι’ αυτό και έγιναν στην ιστορία διάφορες επαναστάσεις εναντίον του πνεύματος του φεουδαλισμού και του φιλελευθερισμού. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι άνθρωποι έχοντας συνείδηση της κοινωνίας των πολιτών και της προσωπικής ελευθερίας, ότι δηλαδή η μεγαλύτερη προσπάθεια του αθρώπου έγκειται στο πώς μπορεί να βιωθή η ελευθερία μέσα στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς να καταργήται η ελευθερία και η ενότητα της κοινωνίας, βλέπουν με φόβο την άνοδο της νεο-φεουδαρχίας και του νεο-φιλελευθερισμού. Το παράδοξο όμως είναι ότι τα ιδεολογικά αυτά ρεύματα κατόρθωσαν να εισέλθουν και μέσα στα «αντίθετα στρατόπεδα». Για παράδειγμα, ενώ ο φιλελευθερισμός είναι συνδεδεμένος στενά με τον διαφωτισμό, εν τούτοις και ο σοσιαλισμός επηρεάσθηκε από τον φιλελευθερισμό, με την διαφωτιστική του νοοτροπία. Γι’ αυτό ρωτώ συνήθως: «Τί σχέση έχει ο διαφωτισμός με τον μαρξισμό - σοσιαλισμό;».
Πάντως υπήρχε πάντοτε στην ανθρωπότητα, κυρίως στον χώρο της ανατολής, μια αντίδραση εναντίον του πνεύματος του φεουδαλισμού και του φιλελευθερισμού και αυτή η τάση εκφραζόταν με διάφορα κινήματα, των οποίων η νοοτροπία είναι να αντιτίθεται η αριστερή ιδεολογία έναντι της καθεστηκυίας δεξιάς ιδεολογίας. Το Σοβιετικό καθεστώς και οι άλλες Βαλκανικές χώρες, χώρες διαποτισμένες από τον ρωμέϊκο πολιτισμό, στις οποίες υπήρχε γνώση της κοινωνίας, του κοινωνισμού και του προσώπου, λόγω των θεολογικών εργασιών και της ορθόδοξης εκκλησιαστικής ζωής, εξέφραζε αυτήν την αντιδεξιά τάση.
Όμως, όταν κατέρρευσε το Σοβιετικό καθεστώς, που εξέφραζε την αντίδραση εναντίον του φιλελευθερισμού, η αντίθεση των ανθρώπων έναντι του νεο-φεουδαλιστικού - νεο-φιλελευθέρου πνεύματος εκφράσθηκε και εκφράζεται με άλλα κινήματα. Τό ένα είναι το οικολογικό, το οποίο προσπαθεί να αντιμετωπίση την οικολογική καταστροφή που επιφέρει ο φεουδαλιστικός φιλελευθερισμός. Το άλλο είναι η κίνηση εναντίον της παγκοσμιοποίησης, που παρατηρήθηκε στις ημέρες μας. Γι’ αυτό και πολλοί ισχυρίζονται ότι στην Γένοβα εμφανίσθηκε ένα νέο αριστερό πολιτικό κίνημα, που εκφράζει την αντίθεση στην νοοτροπία του νεοφιλελευθερισμού.
Επειδή δεν θέλω να στέκομαι σε μια ιδεαλιστική και αρνητική νοοτροπία, γι’ αυτό και θα κάνω μια συγκεκριμένη πρόταση. Θα πρέπει οι αριστεροί στην Ελλάδα, που διακρίνονται από κοινωνικές αναζητήσεις και είναι αντίθετοι με κάθε έννοια φεουδαρχίας και φιλελευθερισμού, να μελετήσουν καλά την ιστορία του τόπου, κυρίως την παράδοση που επικράτησε στον χώρο αυτό, για να δουν την έντονη κοινωνική φιλοσοφία και θεολογία που την διακρίνει. Εμείς, οι ορθόδοξοι Έλληνες, που είμαστε κληρονόμοι μιας μεγάλης διαχρονικής παραδόσεως, η οποία συνδέει το πρόσωπο με την κοινωνία, με την βοήθεια της ελληνικής σκέψεως και της ορθοδόξου παραδόσεως, έχουμε ξεφύγει από τον πειρασμό του ιδεολογικού μονοφυσιτισμού, μονοθελητισμού και νεστοριανισμού. Ο Καθηγητής Χρήστος Γιανναράς πασχίζει για χρόνια, με τον δικό του τρόπο, να δώση στους Έλληνες αριστερούς και διανοητές να καταλάβουν ότι μέσα στο πολιτιστικό μας DNA κουβαλάμε ανεπίγνωστα μια δική μας πρόταση, ένα δικό μας πολιτιστικό και κοινωνικό μοντέλο, μακριά από φεουδαλισμούς ή νεοφεουδαλισμούς και φιλελευθερισμούς ή νεοφιλελευθερισμούς. Αυτός ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήση και τούς αριστερούς και τους Ευρωπαίους να αντιπροτείνουν κάτι συγκεκριμένο, χωρίς να καταλήξουμε σε κινήματα που θα έχουν μέσα τους τα διαλυτικά στοιχεία της φθοράς.
Πιθανόν μερικοί ορθόδοξοι, Κληρικοί και λαϊκοί, να έχουν εμποτισθή, όπως άλλωστε και πολλοί δεξιοί και αριστεροί, από το συγκρητιστικό φεουδαλιστικό, φιλελεύθερο πνεύμα της Δύσεως, αλλά τελικά η ορθόδοξη θεολογία, στην αυθεντική της έκφραση και η εκκλησιαστική ορθόδοξη κοινωνιολογία στην αυθεντική της βίωση, που παρατηρείται στα ορθόδοξα Μοναστήρια, όταν όμως εκφράζουν την ορθόδοξη παράδοση, την απηλλαγμένη από τον αναιμικό και ηθικιστικό ακτιβισμό, μπορούν να βοηθήσουν.
Είναι καιρός να δούμε την συγκρότηση της κοινωνίας όχι μέσα από το φεουδαλιστικό όραμα και τον ατομοκεντρικό νεο-φιλελεύθερο διαφωτισμό, με όλες τις εκφράσεις τους, αλλά μέσα από την ελληνορθόδοξη παράδοση, στην οποία η ελευθερία, όχι ως ατομική επιλογή, αλλά ως αυτοπροσδιορισμός της ύπαρξης, συνδέεται με την κοινωνία των προσώπων.
(δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, την 5-8-2001)
