Научные статьи по богословию и истории Церкви

 

соблазн вселенского масштаба

 

«Σκάνδαλον ΟIκουμενικόν»

 

Отвержение термина богоматерь Несторием Константинопольским и опровержение его учения свт. Кириллом Александрийским

(частичный перевод на русский язык)

Ἡ ἀπόρριψη τοῦ ὅρου Θεοτόκος ἀπό τόν Νεστόριο

Κωνσταντινουπόλεως και ἡ ἀνασκευή τῆς διδασκαλίας του

ἀπό τόν Κύριλλο Ἀλεξανδρείας

 

Ὑπό Εἰρήνης Ἀ. Ἀρτέμη,

θεολόγου καί φιλολόγου, ΜΑ Θεολογίας, ὑποψ. Διδ. Θεολογίας

Ирини Артеми

богослов-филолог, кандидат в доктора

ABSTRACT

Данный труд исследует письма свт. Кирилла Александрийского, адресованные Несторию и ответы последнего к епископу Александрийскому. Цель работы состоит в том, чтобы представить содержание каждого письма и выявить те основые аргументы, которые использует свт. Кирилл для опровержения нечестивого учения Нестория в отношении термина “Богоматерь”, а также показать как Несторий отвечает ему, и что он утверждает в своем учении. Хотя Несторий начал распространять свое учение о том, что Христос был “богоносным человеком” в своих проповедях и беседах, отрицание же им термина “Богоматерь” по отношению к Пресвятой Марии Деве, несомненно, подверждило, что он заблуждается в отношении учения о вочеловечении Бога Слова. С помощью своих писем и посланий свт. Кирилл наглядно и в сжатом виде показывает, что Богоматерь родила одновременно и Бога и человека. Эти послания свт. Кирилла составляют важную главу в христологическом учении Александрийского святителя, в то время как они имели большое значение, поскольку они были адресованы к самому ересиарху Несторию. Более того, в этих посланиях Нестория к Кириллу обнаруживается явное надмение и высокомерие Константинопольского патриарха по отношению к богословскому учению свт. Кирилла. Ослепленный своим собственным эгоистическим устроением, Несторий считает, что тот, кто говорит о Богоматери и Христе, тот совершенно прав и не допускает ни малейшего спора относительно его учения. Свт. Кирилл стремится ясно и четко опровергнуть всякое заблуждение Нестория. Одновременно он подчеркивает, что ни для Нестория, ни для всех христиан любой исторической эпохи невозможно истолковывать (Священное Писание) и заниматься анализом Священного Писания только с помощью логики. Необходима вера в Троичного Бога и необходимо просвещение от Святого Духа. Только тогда нашему ограниченному разуму будет дано понимание и постижение того, что относится к бесконечному Богу.

Ἡ συγκεκριμένη ἐργασία μελετᾶ τίς ἐπιστολές τοῦ Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας πρός τόν Νεστόριο καί τίς ἀπαντήσεις τοῦ τελευταίου πρός τόν ἐπίσκοπο Ἀλεξανδρείας. Σκοπός τῆς ἐργασίας μας εἶναι νά παρουσιασθεῖ τό περιεχόμενο τῆς κάθε ἐπιστολῆς καί νά ἐπισημανθεῖ ὁ τρόπος καί τά ἐπιχειρήματα πού χρησιμοποιεῖ ὁ Κύριλλος γιά νά ἀνασκευάσει τήν κακοδοξία τοῦ Νεστορίου σχετικά μέ τόν ὅρο «Θεοτόκο», ἀλλά καί πώς ὁ Νεστόριος ἀπαντάει καί τί ὑποστηρίζει σχετικά μέ τήν διδασκαλία του. Ἄν καί ὁ Νεστόριος εἶχε ἀρχίσει μέσα ἀπό τά κηρύγματά του καί τίς ὁμιλίες του νά διακηρύσσει ὅτι ὁ Χριστός ἦταν «θεοφόρος ἄνθρωπος», ἡ ἄρνηση τοῦ ὅρου «Θεοτόκος» γιά τήν Παναγία ἐπιβεβαίωνε μέ ἀδιαμφησβήτητο τρόπο τήν πλάνη του σχετικά μέ τόν ἐνανθρωπήσαντα Λόγο. Μέσα ἀπό τίς ἐπιστολές τοῦ Κυρίλλου ἀποδεικνύεται περίτρανα καί μέ ἀρκετά συνοπτικό τρόπο ὅτι ἡ Θεοτόκος γέννησε Θεό ὁμοῦ καί ἄνθρωπο. Οἱ ἐπιστολές αὐτές τοῦ Κυρίλλου ἀποτελοῦν σημαντικό κεφάλαιο στή Χριστολογική διδασκαλία τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ Πατρός, ἐνῶ εἶναι σημαίνουσας σημασίας, γιατί ἀπευθύνονται στήν ἴδιο τόν αἱρεσιεράρχη Νεστόριο. Ἐπιπλέον μέσα ἀπό τίς ἐπιστολές τοῦ Νεστορίου πρός τόν Κύριλλο διαφαίνεται ὁ ὑπερφιαλισμός τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως σχετικά μέ τή θεολογική διδασκαλία του. Τυφλωμένος ἀπό μία ἐγωιστική διάθεση, ὁ Νεστόριος θεωρεῖ ὅτι ὅσα λέει γιά τή Θεοτόκο καί τό Χριστό εἶναι ἀπολύτως ὀρθά καί δέ δέχεται τήν παραμικρή ἀμφισβήτηση τῆς διδασκαλίας του. Ὁ Κύριλλος κατορθώνει μέ σαφήνεια νά ἀνασκευάσει κάθε πλάνη τοῦ Νεστορίου. Ταυτόχρονα τονίζει στό Νεστόριο ἀλλά καί σέ ὅλους τούς χριστιανούς κάθε ἐποχῆς ὅτι οἱ Θεῖες ἀλήθειες δέν μποροῦν νά ἑρμηνευθοῦν καί νά ἀναλυθοῦν μόνο μέ τή λογική. Χρειάζεται ἡ πίστη στόν Ἕνα καί Τριαδικό Θεό καί ὁ φωτισμός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μόνο τότε θά δυνηθεῖ ἡ πεπερασμένη λογική μας νά κατανοήσει τά τοῦ ἄπειρου Θεοῦ.

 

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΤΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΝΕΣΤΟΡΙΑΝΙΚΗΣ ΚΑΚΟΔΟΞΙΑΣ

 

ВВЕДЕНИЕ

КРАТКОЕ ОПИСАНИЕ ИСТОИЧЕСКИХ ОБСТОЯТЕЛЬСТВ ПОСЛУЖИВШИХ ПОЯВЛЕНИЮ НЕСТОРИАНСКИХ НЕЧЕТИВЫХ ВОЗЗРЕНИЙ

 

Данная работа касается переписки между свт. Кириллом Александрийским и Несторием Константинопольским, которая была вызвана появлением ошибочной христологии, излагавшаяся последним.

В начале 5 столетия, в 408г., после смерти императора Аркадия на императорский престол взошел Феодосий II (408-450гг.) Он, оказавшись под влиянием август Евдокии и Пульхерии, соответственно его супруги и подруги, издал указ о полном уничтожении еретиков с период с апреля 423г по август 425г. В 428г. Император возвел на патриаршую Константинопольскую кафедру Нестория, жителя Антиохии, который чрезмерно выделял во Христе человеческую природу. Проблемы не заставили себя долго ждать . Догматическим оплошностям и ошибкам Нестория воспротивился свт. Кирилл Александрийский, который немедленно усмортел нечестие в его учении. Империя вошла в новый цикл богословских споров.

Несторий(1) испытал влияние Феодора Мопсуетского. В принципе и в основном Несторий сам был выразителем антиохийсой традиции(2), которая особенно выделяла человечество Христа.

Посему Несторий не принимал название Девы Марии “Богородица” (4), но предпочитал Ее именовать “Хистородица”. Эту свою позицию он обосновывал, утверждая, что Мария родила человека, носителя божества, “богоноснго человека” и “сочетаемый с Богом”(5), но не Бога. Потому что божество не могло спустя девять месяцев в утробе женщины стать “младенцем”, быть спеленованным, претерпевать страдания, умереть и воскреснуть. Несторий считал, что за названием Марии Богородицей различается арианское начало и принцип, который заключается в том, что Сын был некой тварью, или заблуждение аполлинаристов, что человечество Христа было ущербным, не полным (6).

Свт. Кирилл выразил сильное недовольство появлением ложного учения Нестория. Он замечал, что нет необходимости делать анализ или раскрывать сокровеные божественные тайны и стремиться это делать только на стовании рассудка, логики, если не существует подходящего богословского знания, подготовки(7). В самом начале свт. Кирилл пытался своими посланиями, адресованными к Константинопольскому патриарху, опровергнуть еретическое учение Нестория (8) относительно воплощения второго Лица Святой Троицы, однако это не имело никакого успеха. Его послания написаны на великолепном аттическом диалекте. Этими и в целом всеми своими трудами патриарх Александрийский раскрывается как истинный выразитель святоотеческой традиции того времени.

 

Ἡ ἐργασία αὐτή ἀναφέρεται στήν ἀλληλογραφία μεταξύ Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας καί Νεστορίου Κωνσταντινουπόλεως μέ αἰτία τήν ἐσφαλμένη χριστολογική διδασκαλία, ἡ ὁποία εἶχε διατυπωθεῖ ἀπό τόν τελευταῖο.

Στίς ἀρχές τοῦ Ε΄ αἰώνα, τό 408, μετά τόν θάνατο τοῦ αὐτοκράτορα Ἀρκαδίου στόν αὐτοκρατορικό θῶκο ἀνῆλθε ὁ Θεοδόσιος Β´ (408-450). Ἐκεῖνος, ὑπό τήν ἐπιρροή τῶν Αὐγουστῶν Εὐδοκίας καί Πουλχερίας, τῆς συζύγου καί τῆς ἀδελφῆς του ἀντίστοιχα, ἐξέδωσε διατάγματα γιά τήν πλήρη πάταξη τῶν αἱρετικῶν τήν περίοδο ἀπό τόν Ἀπρίλιο τοῦ 423 ἕως τόν Αὔγουστο τοῦ 425. Τό 428, ὁ αὐτοκράτορας προώθησε στόν πατριαρχικό θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως τόν Νεστόριο, ἕναν Ἀντιοχειανό πού ὑπερτόνιζε τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ. Τά προβλήματα δεν ἄργησαν να φανοῦν. Στά δογματικά του παροράματα ἐναντιώθηκε ὁ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Κύριλλος, ὁ ὁποῖος ἀμέσως διέγνωσε τήν κακοδοξία τῆς διδασκαλίας του. Ἡ αὐτοκρατορία εἰσερχόταν σέ ἕνα νέο κύκλο θεολογικῶν ἐρίδων.

Ὁ Νεστόριος¹ εἶχε ἐπηρεασθεῖ ἀπό τόν δάσκαλό του Θεόδωρο Μοψουεστίας². Γενικότερα, ὁ ἴδιος ὁ Νεστόριος ἦταν ἐκφραστής τῆς ἀντιοχειανῆς παραδόσεως³, ἡ ὁποία ὑπερτόνιζε τήν ἀνθρωπότητα τοῦ

 

 

 

Χριστοῦ. Κατά συνέπεια δέν δεχόταν νά ἀποκαλεῖται ἡ Παρθένος Μαρία «Θεοτόκος»⁴, ἀλλά ἐπέμενε νά τή χαρακτηρίζει «Χριστοτόκο». Τή θέση του αὐτή τήν τεκμηρίωνε, ὑποστηρίζοντας ὅτι ἡ Μαρία γέννησε ἕναν ἄνθρωπο, φορέα τῆς θεότητας, «θεοφόρο ἄνθρωπο» καί «Θεῷ συνημμένον»⁵, ἀλλά ὄχι τόν Θεό. Κατ᾽ αὐτόν ἡ θεότητα δέν μποροῦσε νά ἔχει «βρεθεῖ» ἐννέα μῆνες σέ μία γυναικεία μήτρα, νά ἔχει τυλιχθεῖ σέ σπάργανα, νά ὑπέφερε, νά πέθανε καί νά θάφτηκε. Ὁ Νεστόριος πρέσβευε ὅτι πίσω ἀπό τόν χαρακτηρισμό τῆς Μαρίας ὡς Θεοτόκου διακρινόταν ἡ ἀρειανική ἀρχή, ὅτι ὁ Υἱός ἦταν ἕνα κτίσμα, ἤ ἡ ἀπολλιναρική πλάνη, ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα τοῦ Χριστοῦ ἦταν ἐλλιπής⁶.

Ὁ Κύριλλος δυσαρεστήθηκε μέ τήν ἀνυπόστατη διδασκαλία τοῦ Νεστορίου. Ἐπισήμαινε δέ ὅτι δέν πρέπει ἡ ἀνάλυση καί ἑρμηνεία τῶν κεκρυμμένων θείων μυστηρίων νά ἐπιδιώκεται μόνο μέ βάση τή λογική, ἐάν δέν ὑπάρχει ἡ κατάλληλη θεολογική κατάρτιση⁷. Ἀρχικά, προσπάθησε μέ ἐπιστολές⁸ πρός τόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως νά ἀνασκευάσει τήν αἱρετική διδασκαλία τοῦ Νεστορίου⁹ σχετικά μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ δευτέρου προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδας, χωρίς ὅμως τήν προσδοκώμενη ἐπιτυχία. Οἱ ἐπιστολές του αὐτές γράφτηκαν σέ ἄριστη ἀττική διάλεκτο. Μέσα ἀπό αὐτές ἀλλά καί μέσα ἀπό ὅλο τό ἔργο του, ὁ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας ἀποδεικνύεται γνήσιος ἐκφραστής καί σφραγῖδα τῆς μέχρι τότε πατερικῆς παραδόσεως.

 

ГЛАВА 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α:

Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΝΕΣΤΟΡΙΟ

ПЕРЕПИСКА СВТ. КИРИЛЛА С НЕСТОРИЕМ

I.Отвержение Несторием термина “Богоматерь” и опровержение его Кириллом Александрийским.

1. Послание свт. Кирилла к Несторию и его ответ

Ι. Ἡ ἀπόρριψη τοῦ ὅρου «Θεοτόκος» ἀπό τό Νεστόριο καί ἡ ἀνασκευή του ἀπό τόν Κύριλλο Ἀλεξανδρείας

1. Α ἐπιστολή Κυρίλλου πρός Νεστόριον καί ἡ ἀπάντηση αὐτοῦ.

 

Ὅταν ὁ Κύριλλος πληροφορήθηκε ὅτι ὁ ἐπίσκοπος Δωρόθεος, σέ συλλειτουργία του μέ τόν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριο, ἀναθεμάτιζε ὅποιον δεχόταν τή Μαρία, τή μητέρα τοῦ Χριστοῦ ὡς Θεοτόκο¹⁰ καί ὁ Νεστόριος σώπασε καί «κοινώνησε» μαζί του¹¹, θεώρησε ὅτι ἔπρεπε νά ἀντιδράσει. Γράφει, λοιπόν, στόν Νεστόριο¹² μέ ἀφορμή τή δυσανασχέτηση τοῦ τελευταίου σχετικά μέ τήν ἐπιστολή τοῦ Κυρίλλου πρός τούς μοναχούς τῆς Αἰγύπτου¹³. Δέν χρησιμοποιεῖ ἀρχικά ἔντονο ὕφος ἐναντίον τοῦ Νεστορίου. Τοῦ ἐξηγεῖ ὅτι ἡ ἐπιστολή πρός τούς μοναχούς γράφτηκε, γιά νά ἀντιμετωπισθεῖ ἡ ἀναστάτωση σέ θέματα δογματικῆς διδασκαλίας πού προκλήθηκε ἀπό τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Νεστορίου ἤ κάποιου ἄλλου¹⁴. Στό σημεῖο αὐτό ἀναφέρεται στόν ἔμπιστο τοῦ Νεστορίου, πρεσβύτερο Ἀναστάσιο πού σέ δημόσια ὁμιλία του τάχθηκε ἐναντίον τοῦ ὅρου Θεοτόκος, ἤ στόν συλλειτουργό τοῦ πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ἐπίσκοπο Δωρόθεο. Ὁ Κύριλλος μέ ἔμμεσο τρόπο ρωτάει τόν Νεστόριο «Πῶς οὖν ἕνι σιωπῆσαι, πίστεως ἀδικουμένης, καὶ τοσούτων διεστραμμένων;»¹⁵ Συνεχίζοντας ὁ Κύριλλος, τοῦ λέει ὅτι ὅσα εἶπε ἤ δέν εἶπε, διαστρέφουν τήν ἀλήθεια τῆς Πίστεως καί τόν προτρέπει νά χαρακτηρίσει τήν ἁγία Παρθένο Θεοτόκο, γιά νά σταματήσει ἡ ταραχή πού προκλήθηκε ἀπό τήν ἀπόρριψη τοῦ ὅρου Θεοτόκος γιά τήν Παναγία, μέσα στούς κόλπους ὅλης τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή νά πάψει τό «σκάνδαλον οἰκουμενικόν»¹⁶.

Ἡ αἱρετική διδασκαλία τοῦ Νεστορίου χαρακτηρίζεται ὡς «σκάνδαλον οἰκουμενικόν», γιατί δέν ἀφορᾶ μόνο στίς σχέσεις τῶν Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως - Ἀλεξανδρείας, ἀλλά εἶναι ἕνα ἕνα θέμα δογματικό πού ἔχει νά κάνει μέ τή διδασκαλία ὁλόκληρης τῆς Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Γιά τόν λόγο αὐτό γίνεται καί ἀναφορά στόν ἐπίσκοπο Ρώμης Κελεστῖνο ἀπό τόν Κύριλλο Ἀλεξανδρείας¹⁷. Ὁ τελευταῖος, ἔχοντας πολύ καλή γνώση τῆς μέχρι τότε ἐκκλησιαστικῆς ἰστορίας, ἔχει συνειδητοποιήσει ἐγκαίρως ὅτι ἡ κακοδοξία τοῦ Νεστορίου δέν πρόκειται νά λυθεῖ μέ συζητήσεις ἤ ἐπιστολές μεταξύ τοῦ ἰδίου καί τοῦ Νεστορίου, ἀλλά ἴσως χρειαστεῖ ἡ σύγκληση Τοπικῆς Συνόδου ἤ ἀκόμα καί Οἰκουμενικῆς. Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας εἶναι ἀπόλυτα σίγουρος ὅτι ὁ Νεστόριος ἔχει πέσει σέ πλάνη. Τοῦ τονίζει ὅτι ἐκεῖνος πάντα τά ἴδια πρέσβευε σχετικά μέ τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἐπικαλεῖται ὡς μάρτυρα ἀδιάψευστο τό βιβλίο πού εἶχε γραφεῖ παλαιότερα ἀπό ἐκεῖνον σχετικά μέ τήν ἁγία καί ὁμοούσιο Τριάδα¹⁸, στό ὁποῖο γίνεται ἐκτενῶς λόγος γιά τήν ἔνσαρκη ἐπιφάνεια, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Μονογενοῦς¹⁹. Ὑπογραμμίζει μέ ἔμφαση ὅτι ἡ ἀπόρριψη τοῦ ὅρου Θεοτόκος ἰσοδυναμεῖ μέ τή μή ἀποδοχή τῆς θεότητας τοῦ Χριστοῦ καί τή φαλκίδευση τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως. Ὁ Χριστός τότε δέν θά ἦταν ἀληθινός καί τέλειος Θεός καί συγχρόνως τέλειος ἄνθρωπος, θά ἦταν ἕνα ἁπλό ἐργαλεῖο τῆς Θεότητας, ἕνας θεοφόρος ἄνθρωπος²⁰. Κάτι τέτοιο ὅμως δέν εὐσταθοῦσε, ἀφοῦ ἡ κυοφορία καί ἡ γέννηση τοῦ Θεανθρώπου ἀπό τήν Παρθένο, πραγματοποιήθηκε μέ τήν ἐπέμβαση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, «ἐν δυνάμει Πνεύματος Ἁγίου»²¹. Κατά συνέπεια, ὁ Χριστός δέν μπορεῖ νά θεωρεῖται «θεοφόρος», γιατί ἡ Θεοτόκος «κυοφοροῦσε ἐκ Πνεύματος» ²² ἀπό τήν πρώτη στιγμή τῆς συλλήψεώς της, δηλαδή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, καί ὄχι κατά τή στιγμή τοῦ τοκετοῦ ἤ μετά ἀπό αὐτόν²³.

Ὁ Νεστόριος ἀποφεύγει νά ἀπαντήσει μέ σαφήνεια στήν ἐπιστολή πού ἔλαβε ἀπό τόν Κύριλλο. Κάνει ἀναφορά στή στοχευμένη δράση τοῦ πατριάρχη Ἀλεξανδρείας ἐναντίον του καί παρουσιάζεται ὡς θῦμα αὐτῆς: «Τὰ μὲν οὖν παρ’ ἡμῶν, καίτοι πολλῶν παρὰ τῆς σῆς θεοσεβείας οὐ κατὰ ἀδελιφικὴ ἀγάπην (δεῖ γὰρ εἰπεῖν εὐφημότερον) γεγονότων, ἐν μακροθυμίᾳ τε καὶ ἀγάπῃ γραμμάτων προσρητικῇ»²⁴. Παρατηροῦμε ὅτι μέ τή στάση του αὐτή ὁ Νεστόριος ἀποφεύγει νά ὀξύνει περισσότερο τήν ἤδη ἔκρρυθμη ἐκκλησιαστική κατάσταση, ἐνῶ ταυτόχρονα δέν ἀπολογεῖται σέ ὅσα τοῦ καταλογίζει ὁ Κύριλλος σχετικά μέ τήν ἀπόρριψη τοῦ προσωνυμίου Θεοτόκος γιά τή μητέρα τοῦ Χριστοῦ.

 

2. Β ἐπιστολή Κυρίλλου πρός Νεστόριον.

Ἡ ἀπάντηση τοῦ Νεστορίου στόν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας.

2-е послание свт. Кирилла к Несторию. Ответ Нестория патриарху Александрийскому

Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίλλου στήν ἐπιστολή τοῦ Νεστορίου εἶναι διπλωματική. Δέν ἐπιτίθεται στόν Νεστόριο. Τοῦ λέει ὅτι κάποιοι ἀμαυρώνουν τήν ἐκτίμηση τοῦ Κυρίλλου σχετικά μέ τή θεοσέβεια τοῦ Νεστορίου²⁵. Αὐτοί, ὅμως, πράττουν αὐτό, κινούμενοι ἀπό ἰδιοτελεῖς σκοπούς, προκειμένου νά σκεπάσουν δικά τους ὁλισθήματα καί ἁμαρτήματα: «ὁ μὲν ὅτι τυφλοὺς ἠδίκει καὶ πένητας· ὁ δὲ ὡς μητρὶ ξίφος ἐπανατείνας· ὁ δὲ θεραπαίνῃ συγκεκλοφὼς χρυσίον ἀλλότριον· καὶ τοιαύτην ἐσχηκὼς ἀεὶ τὴν ὑπόληψιν, ἥν οὐκ ἂν εὔξαιτό τις συμβῆναί τισι καὶ τῶν λίαν ἐχθρῶν»²⁶. Ἀδιαφορεῖ, ὅμως, γιά ἐκείνους, ἀφοῦ αὐτοί κάποτε θά ἀπολογηθοῦν στόν Κριτή ὄλων, τόν Ἰησοῦ Χριστό²⁷. Τοῦ τονίζει, ἐπίσης, ὅτι τά ὅσα διδάσκουν αὐτοί ὡς ἐπίσκοποι, πρέπει νά εἶναι σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῶν προηγουμένων ἀπό αὐτούς Πατέρων. Ὀφείλουν νά συμπορεύονται μέ ὁδηγό «ταῖς ἐκείνων ὀρθαῖς καί ἀνεπιλήπτοις δόξαις»²⁸, εἰδάλλως μέ τήν πλανεμένη διδασκαλία τους θά γίνουν ἡ αἰτία σκανδαλισμοῦ τῶν πιστῶν. Ἀκόμη καί ἕνας πιστός νά σκανδαλισθεῖ ἐξαιτίας τους, θά ἔχουν ὑποπέσει σέ βαρύνουσας σημασίας ἁμάρτημα²⁹.

Στή συνέχεια τῆς συγκεκριμένης ἐπιστολῆς ὁ Κύριλλος μέ ἀναφορά στό σύμβολο Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως, κάνει λόγο γιά τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ἐξηγεῖ μέ σαφήνεια ὅτι ὁ φύση τοῦ Λόγου δέν ἔγινε σάρκα ὕστερα ἀπό κάποια μεταποίηση αὐτῆς, ἀλλά οὔτε μεταβλήθηκε μόνο σέ ἄνθρωπο μέ σάρκα καί ψυχή παύοντας νά εἶναι Θεός. Ἔγινε τέλειος Θεός καί ἄνθρωπος. Σέ ἕνα πρόσωπο ἑνώθηκαν «ἀφράστως τε καὶ ἀπερινοήτως» οἱ δύο φύσεις, θεία καί ἀνθρώπινη καί γι’ αὐτό ὁ ἐνανθρωπήσας Λόγος εἶναι «εἷς δὲ ἐξ ἀμφοτέρων Χριστός καί Υἱός»³⁰. Ἡ χρήση τῶν λέξεων «Χριστός» καί «Υἱός» γίνεται σκόπιμα, γιά νά δηλωθεῖ μέ τήν πρώτη ἡ ἀνθρωπότητα τοῦ Ἰησοῦ καί μέ τή δεύτερη, ἡ θεότητά Του ὡς Λόγου. Ἔχουμε τήν πραγματική ἕνωση τῶν δύο φύσεων τήν «καθ’ ὑπόστασιν»³¹. Τόν ὅρο αὐτό τόν εἰσήγαγε πρῶτος ὁ Κύριλλος στή χριστολογική του διδασκαλία, γιά νά ἀντιμετωπίσει τήν κακοδοξία τοῦ Νεστορίου³². Σημαντική θεωρεῖται ἡ διευκρίνιση ὅτι κατά τήν ἕνωση τῶν δύο φύσεων δέν ἔχουμε ἀναίρεση τῶν διαφορῶν τῆς κάθε φύσεως, ἀλλά διαφύλαξη τῶν ἰδιοτήτων τῆς καθεμίας ἀπό αὐτές. Κατά τήν ἕνωση τῶν φύσεων, δέν ἔγινε καμία τροπή ἤ ἀλλοίωση στή θεότητα, ἀλλά οὔτε στήν ἀνθρωπότητα τοῦ Θεανθρώπου. Ἔτσι, ὁ Κύριλλος καταδικάζει κάθε φυρμό, σύγχυση, σύγκραση ἤ ἀνάχυση, τροπή, ἀλλοίωση, ἤ μεταβολή καί μετάσταση τῶν φύσεων, ἀνθρώπινης καί Θείας³³. Ταυτόχρονα μέ τήν πραγματική ἕνωση τῶν δύο φύσεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ λαμβάνει χώρα ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων. Ἔτσι, κατανοοῦνται τά πάθη τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Λόγου πάσχοντος μόνον κατά σάρκα καί ζωοποιοῦντος πάλιν αὐτήν διά τῆς ἰδίας Αὐτοῦ δυνάμεως.

Ὁ Θεῖος Λόγος ἔγινε ἀληθινός ἄνθρωπος μέ σάρκα καί ψυχή, «οὐ κατά θέλησιν μόνην ἤ εὐδοκίαν»³⁴. Ἐδῶ ὁ Κύριλλος ἀναφέρεται ἐναντίον τῆς διδασκαλίας τοῦ Θεοδώρου Μοψουεστίας, τήν ὁποία εἶχε υἱοθετήσει ὁ Νεστόριος. Ὁ προαιώνιος Θεός Λόγος πού γεννᾶται ἀχρόνως ἀπό τόν Πατέρα, γεννᾶται ἐν χρόνω κατά σάρκα ἀπό μία γυναῖκα³⁵, παραμένοντας ὅμως Θεός. Ὑπογραμμίζεται μέ ἔμφαση ὅτι ἡ Παρθένος γέννησε «ἐν χρόνω» τόν ἐνανθρωπήσαντα Λόγο, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι γέννησε τήν ἀΐδια Θεία φύση. Ὁ Λόγος ὡς Θεός δέν ἔλαβε τήν ἀρχή Του κατά τή δεύτερη γέννησή Του ἀπό μία θνητή γυναῖκα. Οὔτε χρειάστηκε, βέβαια, γιά τή θεία φύση Του δεύτερη γέννηση μετά ἀπό ἐκείνη ἀπό τόν Πατέρα³⁶. Γεννήθηκε, ὅμως, ἄνθρωπος τέλειος παραμένοντας τέλειος Θεός ἀπό τήν Παρθένο Μαρία, γι’ αὐτό δίκαια ἐκείνη ὀνομάζεται Θεοτόκος.

Χαρακτηριστικά ὁ Κύριλλος γράφει ὅτι εἶναι «εἰκαῖόν τε καὶ ἀμαθὲς»³⁷ νά ὑποστηρίζεται ὅτι ὁ Υἱός πού εἶναι προαιώνιος καί συναΐδιος μέ τόν Πατέρα, ἔχει ἀνάγκη ἀπό δεύτερη γέννηση ὡς Θεός. Ἀλλά ἐνανθρώπησε μέσα ἀπό τή μήτρα τῆς Παρθένου Μαρίας. Ἡ Μαρία δέν γέννησε ἄνθρωπο κοινό, στόν ὁποῖο ἐπιφοίτησε σέ αὐτόν ὁ Λόγος. Δέν ἔχουμε τή γέννηση ἑνός θεοφόρου ἀνθρώπου, ἀλλά ὁ Θεῖος Λόγος μέσα ἀπό τή μήτρα τῆς Παναγίας ἑνώθηκε μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. Ἔχουμε δηλαδή μία «καθ’ ὑπόστασιν» ἕνωση πραγματική καί ὄχι μία ἁπλή συνάφεια, ἀφοῦ ἡ Παρθένος γέννησε πραγματικά τό ἅγιο καί ἀναμάρτητο «σῶμα» (σῶμα καί ψυχή), μέ τό ὁποῖο ἑνώθηκε ἐξ ἀρχῆς κατά τή σύλληψη ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, δίκαια λέγεται ὅτι τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Τριάδος γεννήθηκε κατά σάρκα. Δέν ἔχουμε δύο Υἱούς³⁸, ἐξηγεῖ ὁ Κύριλλος, ἀλλά ἕναν ἐνσαρκωμένο Θεῖο Λόγο, «οὐχ ὡς δύο πάλιν συνεδρευόντων υἱῶν, ἀλλ’ ὡς ἑνός καθ’ ἕνωσιν μετά τῆς ἰδίας σαρκός»³⁹ στόν ὁποῖο, ὅπως προαναφέρθηκε, ἡ κάθε φύση διατηρεῖ τίς ἰδιότητές της.

Ὁ Υἱός και Λόγος τοῦ Θεοῦ μέ τήν ἐνανθρώπησή Του ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος, μέ σῶμα ἴδιο μέ τό δικό μας, χωρίς ὅμως ἁμαρτία. Δέν λέμε ὅτι ὁ Υἱός μετεῖχε στό αἷμα καί στό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, γιατί τότε δέν θά ὑπῆρχε πραγματική ἐνανθρώπηση⁴⁰. Ἔγινε ἄνθρωπος χωρίς νά ἀποβάλει τή Θεία φύση Του καί νά ἀπαρνηθεῖ τή γέννησή Του ἀπό τόν Θεό Πατέρα⁴¹, ἀλλά «ἐν προσλήψει σαρκὸς μεμενηκὼς ὅπερ ἦν»⁴².

Ὁ Νεστόριος στή δεύτερη ἐπιστολή του πρός τόν Κύριλλον⁴³ παρουσιάζεται ἀμετακίνητος στίς δογματικές θέσεις του. Δέν ἀπαντᾶ στίς «ὕβρεις», στίς αὐθάδεις ἀπόψεις τοῦ Κυρίλλου πρός ἐκεῖνον, θεωρώντας ὅτι ἡ ἐπί μακρόν ἀνοχή του ἀποτελεῖ φάρμακο γιά τόν Κύριλλο⁴⁴. Πιθανῶς ἐννοεῖ τήν αὐθάδεια τοῦ Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας νά ἀμφισβητήσει τή θεοσέβεια καί τήν ὀρθότητα τῆς διδασκαλίας του. Ἀντεπιτίθεται σέ ὅσα τοῦ γράφει ὁ Κύριλλος, ὑποστηρίζοντας ὅτι ὅσα τοῦ ὑποδεικνύει, βασίζονται μέν σέ προηγούμενη Πατερική Παράδοση, ἀλλά «ἐξ ἐπιπολῆς», ἐξαιτίας δηλαδή τῆς μή ἐμβαθύνσεως τῶν κειμένων ἀπό τόν Κύριλλο, παρερμηνεύτηκε ἡ διδασκαλία τους σχετικά μέ τόν ἐνανθρωπήσαντα Λόγο. Ἔτσι, πιστεύει ὅτι ὁ Κύριλλος θεωρεῖ ὅτι παθητός εἶναι ὁ συναΐδιος «τῷ Πατρί» Λόγος⁴⁵· κάτι πού δέν ἰσχύει, δεδομένου ὅτι, ἀφοῦ ὁ Λόγος εἶναι ὁμοούσιος μέ τόν Θεό Πατέρα, δέν μπορεῖ νά εἶναι παθητή ἡ Θεία φύση Του, οὔτε «πρόσφατον γεννητή ἡ τῷ Πατρί συναΐδιος»⁴⁶. Ὁ Νεστόριος μέ βάση τό χωρίο τῆς πρός Φιλιππησίους ἐπιστολῆς τοῦ Παύλου «τοῦτο φρονείσθω ἐν ὑμῖν, ὅ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ ἀλλ’ ὑπήκοος ἐγένετο μέχρι θανάτου, θανάτου δέ σταυροῦ»⁴⁷, ἐξηγεῖ ὅτι στόν Χριστό ὑπάρχει ἡ ἀπαθής θεότητα καί ἡ παθητή «φύσις τοῦ σῶματος»⁴⁸. Τό ὄνομα Χριστός, πού ἐμπεριέχει καί τή Θεία καί τήν ἀνθρώπινη φύση, ἐπιλέχθηκε γιά νά μή συνδεθεῖ τό πάθος καί ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ μέ τή Θεία του φύση⁴⁹. Οἱ δύο φύσεις βρίσκονται «εἰς ἑνός προσώπου συνάφειαν»⁵⁰, σέ ἐπιφανειακή ἕνωση, σέ παράθεση τῶν δύο φύσεων καί ὄχι «καθ’ ὑπόστασιν», δηλαδή πραγματική ἕνωση τῶν δύο φύσεων τοῦ ἐνανθρωπήσαντα Λόγου.

Ὁ ὅρος «συνάφεια», ἄν καί ἔχει χρησιμοποιηθεῖ παλαιότερα καί ἀπό προγενέστερους θεολόγους Πατέρες⁵¹, ἀλλά καί ἀπό τόν ἴδιο τόν Κύριλλο μέ ὀρθόδοξο τρόπο, τώρα ἀποκτᾶ κακόδοξο νόημα. Ἐδώ ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ὁ ὅρος συνάφεια εἶναι technicus terminus γιά τούς δυοφυσιτίζοντες Ἀντιοχειανούς. Ἄν ἡ ἕνωση ἦταν ταυτόσημη μέ τή συνάφεια, τότε θά γινόταν ἀναφορά σέ δύο πρόσωπα τοῦ Χριστοῦ. Οὐδόλως αὐτό ὅμως εὐσταθεῖ. Στήν προγενέστερη Πατερική Παράδοση ὁ συγκεκριμένος ὅρος ἦταν γενικότερα καθιερωμένος γιά νά ἐξηγήσει τόν τρόπο προσλήψεως τῆς ἀνθρώπινης φύσεως ἀπό τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ κατά τήν ἐνανθρώπηση. Σήμαινε τήν πραγματική ἕνωση τῶν δύο φύσεων καί ὄχι τή συγκόλληση αὐτῶν⁵². Τώρα ὅμως πού ὁ Νεστόριος τόν χρησιμοποιεῖ γιά νά κάνει λόγο γιά μία μή φυσική καί πραγματική ἕνωση τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ, ὁ Κύριλλος σημειώνει: «Εἷς οὖν ἄρα Χριστὸς καὶ Υἱὸς καὶ Κύριος, οὐχ ὡς συνάφειαν ἁπλῶς τὴν ὡς Θεόν, ἑνότητι τῆς ἀξίας, ἤγουν αὐθεντίας, ἔχοντος ἀνθρώπου πρὸς Θεόν. Οὐ γὰρ ἑνοῖ τὰς φύσεις ἡ ἰσοτιμία. Καὶ γοῦν, Πέτρος τε καὶ Ἰωάννης ἰσότιμοι μὲν ἀλλήλοις, πλὴν οὐχ εἷς οἱ δύο. Οὔτε μὴν κατὰ παράθεσιν τὸν τῆς συναφείας νοοῦμεν τρόπον. Οὐκ ἀπόχρη γὰρ τοῦτο πρὸς ἕνωσιν φυσικήν. Οὔτε μὴν ὡς κατὰ μέθεξιν σχετικήν, ὡς καὶ ἡμεῖς κολλώμενοι τῷ Κυρίῳ κατὰ τὸ γεγραμμένον, ἓν πνεῦμά ἐσμεν πρὸς αὐτόν. Μᾶλλον δὲ τὸ τῆς συνάφειας ὄνομα παραιτούμεθα, ὡς οὐκ ἱκανῶς σημῆναι τὴν ἕνωσιν»⁵³.

Ὁ Νεστόριος ἐμμένει στό ὅτι κάθε φύση ἔχει καί δικό της πρόσωπο. Προκειμένου νά ἀποφύγει νά καταλήξει στό συμπέρασμα ὅτι ἀφοῦ ὁ Υἱός εἶχε δύο φύσεις, εἶχε καί δύο πρόσωπα, κάνει λόγο γιά συνάφεια τῶν φύσεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ⁵⁴. Ἀναφέρεται μέ εἰρωνικό τρόπο στή σύλληψη καί κυοφορία τοῦ Λόγου ἀπό τήν Παρθένο Μαρία, καλώντας τή γέννηση αὐτή ὡς «δεύτερη»⁵⁵. Διαφωνεῖ μέ τή «δεύτερη γέννηση» τοῦ Λόγου καί τήν ἀπορρίπτει μέ τήν αἰτιολογία ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες χρησιμοποιοῦν μόνο τόν ὅρο «ἐνανθρώπησις»⁵⁶.

Ἡ συνάφεια τῶν φύσεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀπόρριψη τοῦ ὅρου Θεοτόκος ἀπό τόν Νεστόριο καί τόν χαρακτηρισμό τῆς Παρθένου Μαρίας ὡς Χριστοτόκου⁵⁷. Παραθέτει βιβλικά χωρία τά ὁποῖα, παρερμηνεύοντάς τα, τά παρουσιάζει νά κάνουν λόγο μόνο γιά τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ⁵⁸. Χαρακτηριστικά ὑπογραμμίζει ὅτι τόν Χριστό καί ὄχι τόν Θεό Λόγο ἀναφέρουν τά Ἱερά Εὐαγγέλια ὡς Υἱό Δαβίδ καί Υἱό Ἀβραάμ⁵⁹. Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ στάλθηκε ἀπό τόν Θεό «ἐν ὁμοιώματι σαρκός ἁμαρτίας»⁶⁰, δηλαδή ποτέ δέν ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος, παραμένοντας συγχρόνως καί τέλειος Θεός. Ἔτσι, ἀποδείκνυε περίτρανα ὅτι ὁ Χριστός ἦταν ἄνθρωπος, στόν ὁποῖο κατοίκησε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ. Κατά συνέπεια, ἄν κάποιος ἰσχυριστεῖ κάτι ἄλλο, ἔχει υἱοθετήσει κάποια ἀπό τίς πλάνες τῶν Ἑλλήνων (ἐννοώντας προφανῶς τή διδασκαλία τους σχετικά μέ τόν ἀνθρωπομορφισμό τῶν θεῶν τους), ἤ ἡ διάνοια του ἔχει νοσήσει ἀπό τή διδασκαλία τοῦ φρενοβλαβοῦς⁶¹ Ἀπολιναρίου ἤ τοῦ Ἀρείου ἤ κάποιου ἄλλου αἱρετικοῦ⁶².

Ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως εἶναι τόσο βέβαιος γιά τήν ὀρθότητα τῆς διδασκαλίας του, πού προτρέπει τόν Κύριλλο νά ἐπανεξετάσει τά ὅσα ὑποστηρίζει. Κλείνει τήν ἐπιστολή του μέ τά λόγια τοῦ Παύλου ὅτι ἡ φιλονεικία δέν ἔχει καμία θέση στήν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ⁶³.

 

2. Ἡ Παρθένος Μαρία εἶναι Θεοτόκος καί ὄχι Χριστοτόκος ἤ ἀνθρωποτόκος.

Дева Мария является Богородицей, а не Христородицей или человекородицей.

Ὁ Κύριλλος δέν δέχεται τήν ἄρνηση τοῦ προσωνυμίου Θεοτόκος γιά τήν Παρθένο Μαρία καί τήν ἀντικατάσταση αὐτοῦ μέ τούς ὅρους Χριστοτόκος ἤ ἀνθρωποτόκος. Ἡ Μαρία γέννησε τόν ἐνανθρωπήσαντα Θεό Λόγο, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδας. Δέν γέννησε ἕναν ἁπλό ἄνθρωπο. Ἡ ἀπόρριψη τοῦ ὅρου Θεοτόκος καί ἡ ἐπιβολή μόνο τοῦ χριστοτόκος δημιουργεῖ σωτηριολογικά προβλήματα. Ἀφοῦ ἡ Παναγία γέννησε τόν ἄνθρωπο Χριστό, ἔμμεσα ἔχουμε ἄρνηση τῆς θεότητας τοῦ Χριστοῦ⁶⁴. Κατά συνέπεια, ὁ Χριστός δέν θά διαφέρει ἀπό τούς ἄλλους «κεχρισμένους» ἀνθρώπους στή μέχρι τότε ἱστορία τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ. Τήν ἀπαλλαγή ὅμως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά δεσμά τῆς ἁμαρτίας καί τή μετασκευή του στήν προπτωτική κατάσταση ἦταν ἀδύνατο νά τήν πραγματοποιήσει μέ τόν θάνατό του ἕνας κοινός ἄνθρωπος. Ἡ σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ γίνεται ἡ ἀρχή τῆς ἐπαναπροσεγγίσεως τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Σημαντικό καί συγχρόνως καταλυτικό ρόλο στήν ἐνανθρώπηση τοῦ δευτέρου Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδας ἔπαιξε ἡ Θεοτόκος.

Ἕνα ἀπό τά βασικά ἐπιχειρήματα τοῦ Κυρίλλου γιά τή χρήση τοῦ προσωνυμίου Θεοτόκος γιά τή μητέρα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι ὅτι καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, προκάτοχός του στό θρόνο τῆς Ἀλεξάνδρειας καί μεγάλος θεολόγος, χαρακτήριζε συχνά τήν Παναγία Θεοτόκο: «Ὁ πατὴρ ἡμῶν Ἀθανάσιος τῆς Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας ... ἄνω τε καὶ κάτω Θεοτόκον ἀποκαλεῖ τὴν ἁγίαν Παρθένον»⁶⁵.

Ἡ Θεία φύση τοῦ Λόγου δέν κατοίκησε σέ ἕναν ἤδη διαπλασθέντα ἄνθρωπο, ἀλλά ἑνώθηκε μέ τήν ἀνθρώπινη φύση «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» στή μήτρα τῆς Παρθένου Μαρίας, τῆς Θεοτόκου⁶⁶. Ἡ ἕνωση τῶν δύο φύσεων, Θείας καί ἀνθρώπινης, δέν ἀναιρεῖ τίς διαφορές τῆς κάθε φύσεως, συμβαίνει σέ ἕνα πρόσωπο ὄχι «κατ' εὐδοκίαν» ἀλλά «καθ' ὑπόστασιν». Tό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδας οἰκειοποιεῖται τή σάρκα, τήν ἀνθρώπινη φύση τῆς Παρθένου, κατά τή σύλληψή Του «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου»⁶⁷. Γίνεται, λοιπόν, τέλειος ἄνθρωπος παραμένοντας καί τέλειος Θεός.

Ἑπομένως, ὁ ὅρος Θεοτόκος δηλώνει μέ τόν καλύτερο τρόπο τήν ἕνωση τῶν δύο φύσεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Φυσικά, ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ θά μποροῦσε νά ὀνομασθεῖ Χριστοτόκος σέ συνάρτηση ὅμως μέ τόν χαρακτηρισμό Θεοτόκος, γιατί «μόνη δὲ παρ̉ ἐκείνας ἡ ἁγία Παρθένος Χριστοτόκος τε ὁμοῦ καὶ Θεοτόκος νοεῖται τε καὶ λέγεται· γεγέννηκε οὐ ψιλόν ἄνθρωπον, καθ̉ ἡμᾶς σαρκωθέντα δὲ μᾶλλον καὶ ἐνανθρωπήσαντα τόν ἐκ Θεοῦ Πατρὸς Λόγον»⁶⁸.

Ὁ Κύριλλος ἀπορρίπτει τίς κατηγορίες πού τοῦ εἶχε προσάψει ὁ Νεστόριος στή Β’ ἐπιστολή του⁶⁹, σχετικά μέ τή μή ὀρθή κατανόηση τῶν πατερικῶν διδασκαλιῶν γιά τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ. Μέ σαφῆ τρόπο ἀνασκευάζει τά ὅσα ὁ Νεστόριος λανθασμένα ὑποστήριζε. Τοῦ ἐπισημαίνει μέ ἔμφαση ὅτι ὁ ἀληθινός Υἱός Θεοῦ «ἐσαρκώθη καί ἐνηνθρώπησε»⁷⁰, δηλαδή ἔλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁλόκληρη ἀπό τήν Παρθένο. «Προῆλθεν ἄνθρωπος ἐκ γυναικός»⁷¹ χωρίς νά ἀποβάλει τή Θεία φύση Του. Ἑπομένως, ἀφήνει νά ἐννοηθεῖ ὅτι, ἀφοῦ ἡ Παρθένος γέννησε θεάνθρωπο καί ὄχι θεοφόρο ἄνθρωπο⁷², δίκαια λέγεται καί εἶναι Θεοτόκος. Διευκρινίζει δέ ὅτι ὁ Χριστός δέν νοεῖται ὡς θεοφόρος ἄνθρωπος, ἀφοῦ ὁ ἐκ Θεοῦ Λόγος δέν κατοίκησε σέ κάποιον κοινό ἄνθρωπο⁷³.

Τέλος, ὁ Κύριλλος, ἀφοῦ ἔχει ἀνασκευάσει μέσα ἀπό τίς ἐπιστολές του καί γενικότερα τά θεολογικά πονήματά του τήν αἱρετική διδασκαλία τοῦ Νεστορίου σχετικά μέ τήν ἕνωση τῶν δύο φύσεων στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί ἔχει τονίσει τήν ὀρθότητα τοῦ ὅρου Θεοτόκος γιά τήν Παρθένο Μαρία, ἀπαιτεῖ ἀπό τόν Νεστόριο νά ἀποδεχθεῖ δώδεκα ἀναθεματισμούς, μέ πρῶτο: «Εἴ τις οὐχ ὁμολογεῖ Θεὸν εἶναι κατὰ ἀλήθειαν τὸν Ἐμμανουὴλ, καὶ διὰ τοῦτο Θεοτόκον τὴν ἁγίαν Παρθένον (γεγέννηκε γὰρ σαρκικῶς σάρκα γεγονότα τὸν ἐκ Θεοῦ Λόγον), ἀνάθεμα ἔστω»⁷⁴. Τό ὅτι θέτει πρῶτο στή σειρά τόν ἀναθεματισμό αὐτό γιά ὅποιον δέν ἀποδέχεται τό προσωνύμιο Θεοτόκος γιά τή μητέρα τοῦ Χριστοῦ, φανερώνει τό πόσο σημαντικό θεωροῦσε ὅτι ἡ Παρθένος Μαρία εἶναι ἡ Θεοτόκος, καί ἐπιπλέον ὅτι ἦταν ἀπόλυτα βέβαιος ὅτι ἡ ἀπόρριψη τοῦ συγκεκριμένου ὅρου ἐγκυμονοῦσε κινδύνους αἱρετικῆς διδασκαλίας γιά τήν «καθ’ ὑπόστασιν» ἕνωση τῶν δύο φύσεων στό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Τέλος, γνώριζε ὅτι ἡ ἀποδοχή μίας κακοδοξίας σχετικά μέ τή χριστολογία θά εἶχε ὡς ἐπακόλουθο τή δημιουργία καί σωτηριολογικῶν προβλημάτων, ἀφοῦ θά ἦταν ἀδύνατη ἡ λύτρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά δεσμά τοῦ θανάτου καί τῆς ἁμαρτίας, καθώς καί ἡ ἐπανοπροσέγγισή του μέ τόν Θεό. Γιά αὐτό καί οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί γονυπετεῖς τή δοξάζουν ψάλλοντας: «Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σέ τήν Θεοτόκον, τήν ἀειμακάριστον καί παναμώμητον καί μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τήν τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ, καί ἐνδοξοτέραν, ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τήν ἀδιαφθόρως Θεόν Λόγον τεκοῦσαν, τήν ὄντως Θεοτόκον σέ μεγαλύνομεν».

 

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ВЫВОДЫ

 

Ὁ Κύριλλος μέσα ἀπό τίς ἐπιστολές του πρός Νεστόριο ἐξηγεῖ μέ ἀναλυτικό τρόπο, γιατί ἡ Παναγία πρέπει νά ὀνομάζεται Θεοτόκος. Τονίζει ὅτι ἡ ἄρνηση τοῦ Νεστορίου νά δεχθεῖ τόν χαρακτηρισμό τῆς μητέρας τοῦ Χριστοῦ ὡς Θεοτόκο, εἶχε ὡς συνέπεια τήν ἄρνηση τῆς Θεότητας τοῦ Χριστοῦ καί τήν ἀποδοχή μόνο τῆς ἀνθρωπότητάς Του. Αὐτό ἦταν κακοδοξία πού ἐλλόχευε κινδύνους σοβαρούς γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Ὁ ὅρος Θεοτόκος εἶχε χρησιμοποιηθεῖ καί ἀπό ἄλλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ἦταν ὁ Μ. Ἀθανάσιος καί ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὁ ὅρος Χριστοτόκος μπορεῖ νά γίνει δεκτός μόνο σέ συνάρτηση μέ τόν ὅρο Θεοτόκο. Τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνανθρωπίσθη μέσα στή μήτρα τῆς Παρθένου Μαρίας. Ἡ Θεία φύση τοῦ Λόγου ἑνώνεται ἐξ ἄκρας συλλήψεως μέ τήν τέλεια ἀνθρώπινη φύση σέ ἕνα Πρόσωπο, ἀχωρίστως, ἀσυγχύτως, ἀδιαιρέτως, ἀτρέπτως. Ἡ Παναγία γέννησε τόν Ἑμμανουήλ, Θεό ὁμοῦ καί ἄνθρωπο, γιά τό λόγο αὐτό δίκαια λέγεται καί εἶναι Θεοτόκος.

 

 

SUMMARY

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

Cyril of Alexandria was not only one of the finest christian theologians of his day, he also stands out in the ranks of the greatest patristic writers of all generations as perhaps the most powerful exponent of christology the church has known. Nestorius was enthroned as archbishop on April 10^th 428.et to work immediately. The contemporary historian Socrates called Nestorius a proud and ignorant man whose innate and undisputed oratorical power masked a weakness of incisive thought. Nestorius argued that Theotokos did not do justice to the fact that, strictly speaking, Mary was not the mother of God but rather the mother of the man whom christian faith recognizes as divine and thus calls God. On the other hand, the term Anthropotokos acknowledges that Mary is the mother of this man but can itself be taken to suggest that he is merely a man, which again is offensive to orthodox christian faith in the deity of Christ. In Cyril’s letters against to Nestorius, Cyril not only defends the title Theotokos against accusations that it was reviving the heresy of Apollinarism, but he denies the very legitimacy of using alternative christological schemesa such as the «association of personas» the Antiochene thinkers had spoken of. For Nestorius, the language of the exchange of properties was generally suspect, and often odius. He found, in the expressions «Mother of God» and «God suffering», little more than an ignorant piety that had cut so many corners in its implications that it stood very close to pagan mythical conceptions of the deity. For him, God the Logos raised the dead Lazarus, while the man Jesus wept at the tomb.

In Nestorius’ letter to Cyril, he argues that Cyril was right to teach the two natures were united in one person, and right to say that the divinity cannot suffer in itself, but that when he goes on to speak of the deity «participating in suffering» he undoes all his good work. Cyril insists that while of itself human nature is not powerful but passible, in its union with the godhead, as in the dynamic act of incarnation, the human nature of the Logos thereby becomes an instrument of omnipotent power and thus, in a real thought paradoxical sense, an omnipotent instrument. It is at once powerful and fragile, majestic and humble. One of his favourite phrase is: «The Logos suffered impassibly».

Christ had two natures. Jesus Christ was both fully human and fully divine. Cyril insists that Mary, the mother of God, should be called Theotokos. If Jesus was only human, Cyril argued, and God was elsewhere, the Incarnation, the word become flesh, would be meaningless. Cyril plunged into the debate with sharp invective, addressing one document «To Nestorius, the new Judas».

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Библиография

1. Πηγές.

Источики

Ἀθανασίου Ἀλεξανδρείας, Κατά Ἀρειανῶν, Λόγοι Ι-ΙΙΙ, PG 26, 12A – 468D.

― , Διάλογος περί τῆς Ἁγίας Τριάδος Γ, PG 28, 1201-1249.

Βασιλείου Καισαρείας, Ἑρμηνεία εἰς τόν Προφήτην Ἠσαΐαν, Β’, P. Trevisan, San Basilio, Commento al profeta Isaia, vol. I, 66^26-31, pub. Societa editrice Internazionale, Turin 1939 (= PG 30,

Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Ἐπιστ. 101, Πρὸς Κληδόνιον πρεσβύτερον ἐπιστολὴ πρώτη, P. Gallay, Gregoire de Nazianze. Lettres theologiques, pub. Cerf, Paris 1974, 16^1-5 (=PG 37, 176-193)

Γρηγορίου Νύσσης, Κατά Εὐνομίου Ε, PG 45, 677-708.

― , Ἀντιρρητικός πρός τά Ἀπολλιναρίου, F. Mueller, Gregorii Nysseni opera, vol 3.1, 216^1-2, pub. Brill, Leiden 1958 (= PG 45, 1124-1281).

Διοδώρου Ταρσοῦ, Ἐκ τοῦ κατά Συνουσιαστῶν λόγου, α΄, PG 33, 1560-1561.

• Εὐαγρίου Σχολαστικοῦ Ἐπιφανέως, Ἐκκλησιαστική ἱστορία, Ι, Β΄, J. Bidez, The ecclesiastical history of Evagrius with the scholia, pub. Methuen, London 1898, (=PG 86, 2416 - 2885).

• Θεοδώρου Μοψουεστίας, Τεμάχια δογματικά περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, PG 66, 969-993.

• Κυρίλλου, Ἐξήγησις Ὑπομνηματική εἰς τόν προφήτην Ἠσαῒαν, I-V, PG 70, 9Α-1449C.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐξήγησις εἰς τό κατά Λουκᾶν εὐαγγέλιον, Α΄-ΚΔ΄, PG 72, 476Α-949C.

• Τοῦ ἰδίου, Εἰς Ἰωάννην, Ι-ΧΙΙ. Pusey: Τοῦ ἰδίου, Ἐξήγησις Ὑπομνηματική εἰς τό κατά Ἰωάννην εὐαγγέλιον, Ι-ΧΙΙ, P.E. Pusey, Sancti patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis evangelium, I-III vols, Bruxelles 1965² (=PG 73, 9A-1056A καί 74, 9A-756C)..

• Τοῦ ἰδίου, Ἡ Βίβλος τῶν Θησαυρῶν περί τῆς ἁγίας καί ὁμοουσίου Τριάδος, Α΄ - ΛΔ΄, PG 75, 24Α-656D.

• Τοῦ ἰδίου, Περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Μονογενοῦς, G.M. de Durand, Cyrille d᾽Alexandrie, Deux dialogues christologiques, SC 97, Paris 1994 (=PG 75, 1189B – 1253B).

• Τοῦ ἰδίου, Ὅτι εἷς ὁ Χριστός, G.M. de Durand, Cyrille d᾽Alexandrie. Deux dialogues christologiques, SC 97, Paris 1994 (=PG 75, 1253C–1361C).

• Τοῦ ἰδίου, Κατά τῶν Νεστορίου Δυσφημιῶν: Πεντάβιβλος Ἀντίρρησις κατά τῶν Νεστορίου Δυσφημιῶν, Α΄-Ζ΄, ACO, τ. 1, Ι, 6, Berolini et Lipsiae 1928, σσ. 13-106 (=PG 76, 9A-248A).

• Τοῦ ἰδίου, Λόγος. Κατά τῶν μή βουλομένων ὁμολογεῖν Θεοτόκον τήν ἁγίαν Παρθένον, ACO, τ. 1, Ι, 7, Berolini et Lipsiae 1928, σσ. 19-32 (=PG 76, 256Β-292A).

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπίλυσις τῶν Δώδεκα Κεφαλαίων, ACO, τ. 1, Ι, 5, Berolini et Lipsiae 1928, σσ. 15-25 (=PG 76, 293A-312D).

• Τοῦ ἰδίου, Ἀπολογητικός ὑπέρ τῶν Δώδεκα Κεφαλαίων: Τοῦ ἰδίου, Πρός τούς τολμῶντας συνηγορεῖν τοῖς Νεστορίου δόγμασιν ὡς ὀρθῶς ἔχουσι. Ἀπολογητικός ὑπέρ τῶν δώδεκα κεφαλαίων πρός τούς τῆς Ἀνατολῆς ἐπισκόπους, ACO, τ. 1, Ι, 7, Berolini et Lipsiae 1928, σσ. 33-65 (=PG 76, 316A-385Α).

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 1 – Πρός τούς ἐν Αἰγύπτῳ Μοναχούς, PG 77, 9Α-40Β.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 2 – Α΄ ἐπιστ. πρός Νεστόριον, PG 77, 40-41.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 8 (6) – Πρός τούς αὐτόν αἰτιασαμένους ὅτιπερ οὐ σεσιώπηκεν, ἐξ ἀκοῆς μαθών ἕρπειν ἐπί τό χεῖρον τήν δυσσεβῆ τοῦ Νεστορίου διδασκαλίαν, PG 77, 60-61.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 17 –Γ Πρός Νεστόριον, PG 77, 105-121.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 31 (29) –Πρός τόν Μαξιμιανόν ἐπίσκοπον Κωνσταντινοπόλεως, PG 77, 149—147

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 40 (35) – Πρός Ἀκάκιον ἐπίσκοπον Μελιτίνης, PG 77, 181-201.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 45 (38) – Πρός Σούκενσον, PG 77, 224-237.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 50 (44) – Πρός Oὐαλεριανόν ἐπίσκοπον. Ἐξήγησις περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, PG 77, 256-277.

• Τοῦ ἰδίου, Ἐπιστ. 55 (48) –Εἰς τό ἄγιον Σύμβολον, PG 77, 289-320.

• Τοῦ ἰδίου, Ἑόρτιος Ὁμιλία 8, PG 77, 553-577.

• Νεστορίου, Ἐπιστ. (V)-Β πρός Κύριλλον, PG 77, 49-57.

• Νικηφόρου Καλλίστου τοῦ Ξανθοπούλου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Η-ΙΔ, PG 146, 9-1275.

• Σωκράτους Σχολαστικοῦ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, PG 67, 33A-841D.

2. Βοηθήματα.

Вспомогательные источники

Ἀρτέμη, Ε. «Τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως στούς δύο διαλόγους, ^«Περί τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Μονογενοῦς^» καί ^«Ὅτι εἷς ὁ Χριστός^», τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας», Ἐκκλησιαστικό Φάρος, ΟΕ (2004), 145-277.

Bardy, G., «Cyrille d̉ Alexandrie», DHGE 13(1956) 1169-1177.

• Dratsellas, C., The Soteriology of St. Cyril of Alexandria, Edinburgh 1967.

• Τοῦ ἰδίου, «Questions on the Soteriological teaching of the Greek Fathers», Θεολογία 39 (1968) 190-226.

• Τοῦ ἰδίου, «Questions on the Soteriological teaching of the Greek Fathers, with special reference to St. Cyril of Alexandria», Θεολογία 38 (1967) 579-608, 39(1968) 195-230, 394-424, 621.

• Τοῦ ἰδίου, Βυζάντιο, Ἀθῆναι 1991³.

• Φειδᾶ, Βλ. Ἰω., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία Α΄, Ἀθῆναι 1992.

• Γερομίχαλου, Ἀ., Χριστολογία Α΄, Ἀθῆναι 1951.

• Χρήστου, Π., «Κύριλλος Ἀλεξανδρείας», ΘΗΕ 7 (1967) 1160-1174.

• Τοῦ ἰδίου, Ἑλληνική Πατρολογία, τ. Δ΄, Θεσσαλονίκη 1989.

• Jouassard, G., «Une Intuition fondamentale de Saint Cyrille d’ Alexandrie en Christologie dans les Premières années de son Épiscopat», REB 11 (1953) 175-186.

• Τοῦ ἰδίου, «Une problème d̉ anthropologie et de Christologie chez saint Cyrille d̉ Alexandrie et le schéma de l̉ incarnation Verbe - chair», RSR 44 (1956) 234 – 242.

• Ἰωαννίδη Ν. Χ., ἀρχιμ., Ἡ χριστολογία τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου. Ὁ Χριστός ζωή καί φῶς τοῦ κόσμου, Ἀθῆναι 1958.

• Kelly, J. N. D, Early Christian Doctrines, London 1968⁴.

• Κρικώνη, Χ., «Κύριλλος Ἀλεξανδρείας καί ἡ Χριστολογική διδασκαλία του», Πρακτικά ΙΘ΄ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ θέμα «Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας», Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 213-284.

• McGuckin, J. A, St Cyril of Alexandria the Christological controversy. (Its history, theology and texts), New York 1994.

• Mckinion, S. A., Words, Imagery and the Mystery of Christ. A reconstruction of Cyril of Alexandria’s christology, Leiden – Brill 2000.

• Meunier, B., Le Christ de Cyrille d̉ Alexandrie. L̉ Humanite, le Salut et la question Monophysite, Paris – Beauchesne 1997.

• Ostrogorsky, G., Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, μτφρ. Ἰω. Παναγοπούλου, τ. Α΄, Ἀθήνα 1995.

• Παγίδα, Ν., Κύριλλος ὁ Ἀλεξανδρείας ἀρχιεπίσκοπος, Leipzig 1884.

• Παπαδοπούλου, Ἀ., «Ὁ Ἐμμανουήλ, Θεός καί ἄνθρωπος, ἀπόστολος καί ἀρχιερεύς κατά τόν ἅγιο Κύριλλο Ἀλεξανδρείας», Πρακτικά Θεολογικοῦ Συνεδρίου πρός τιμήν τοῦ Παμβασιλέως Χριστοῦ, Θεσσαλονίκη 1991, σσ. 475-487.

• Παπαδοπούλου, Σ., Πατρολογία Β΄, Ἀθήνα 1990.

• Τοῦ ἰδίου, Ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Ἀθήνα 2004.

• Παπαδοπούλου, Χρ., Ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Ἀλεξάνδρεια 1933.

• Σκουτέρη, Κ., Ἱστορία Δογμάτων. Ἡ Ὀρθόδοξος Δογματική Παράδοση καί οἱ παραχαράξεις της κατά τούς τρείς πρώτους αἰῶνες, τ. Α΄, Ἀθήνα 1998.

• Σταμούλη, Χ. Ἀ., «Ἡ Θεοτόκος κατά τόν ἅγιο Κύριλλο Ἀλεξανδρείας», Πρακτικά Θεολογικοῦ Συνεδρίου πρός τιμήν τῆς Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1991, σσ. 387-533.

• Τοῦ ἰδίου, Θεοτόκος καί ὀρθόδοξο δόγμα. Σπουδή στή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Τό Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη 1996.

• Τοῦ ἰδίου, «Θεοτόκος καί Ἐκκλησία - Σχόλιο στή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας γιά τή μητέρα τοῦ Θεοῦ», ΕΕΘΣΠΘ 6 (1996) 287-307.

• Στεφανίδη, Β., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Ἀθῆναι 1959.

• Σωτηροπούλου, Χ. Γ., «Ἡ σάρκωσις τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ καί ἡ προσωπική οἰκείωσις αὐτῆς», Τόλμη 58 (2005), σσ. 32-35.

• Θεοδώρου, Ἀ., Ἡ χριστολογική ὁρολογία καί διδασκαλία Κυρίλλου τοῦ Ἀλεξανδρείας καί Θεοδωρήτου τοῦ Κύρου, δ.δ., Ἀθῆναι 1955.

• Τοῦ ἰδίου Ἡ οὐσία τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐκδ. Παρουσία, Ἀθήνα 1998².

• Τσάκωνα, Β., Ἡ Χριστολογία τοῦ κατά Ἰωάννην εὐαγγελίου, Ἀθῆναι 1969.

• Τοῦ ἰδίου, Ἡ Χριστολογία τοῦ κατά Ἰωάννην εὐαγγελίου καί τῶν ἐπιστολῶν, ἐκδ. Συμμετρία, Ἀθῆναι 1994.

• Ware, T., The Orthodox Church, Baltimore 1963.

• Ξεξάκη, Ὀρθόδοξος Δογματική Β΄: Ξεξάκη, Ν. Γ., Ὀρθόδοξος Δογματική Β΄. Ἡ Θεολογία τοῦ Ὁμοουσίου, ἐκδ. Ἔννοια, Ἀθήνα 2006.